چهارطاق یا گنبدخانه از دوره ساسانی همواره در معماری ایران، نقشی پررنگ ایفا نموده است؛ به طوریکه پس از ورود اسلام نیز با وجود رواج مساجد شبستانی، به طور کامل کنار گذاشته نشده و به حیات خود ادامه می‌دهد. با این وجود، راهیابی تمام عیار گنبدخانه به مساجد ایران، در عصر سلجوقی صورت می‌گیرد. معماران ایرانی در سده پنجم، گنبدخانه را در قلب مسجد شبستانی جای داده و با استقرار ایوان­ها در چهار سوی حیاط، مس...

هدف از این پژوهش، گونه‌شناسی مسجدهای تاریخی ایران بر مبنای شبستان آنهاست. بدین‌منظور با بررسی کالبد مسجدها، انواع شبستان تعریف و مسجدهای ایران بر این اساس دسته‌بندی شدند؛ سپس داده‌های گونه‌شناختی رقومی  و به‌صورت توصیفی تحلیل شدند. در گامِ بعدی، اطلاعات گونه‌شناختی با استفاده‌ از GIS بررسی شده و نقشه‌های پراکندگی و تراکم و پهنه‌بندی گونه‌شناختی مسجدهای تاریخی ایران حاصل شد. اگر انواع کنارِ‌هم‌نشی...

از مهم ترین مسائل مرتبط با معماری مساجد، چگونگی طراحی فضاهای معنوی از جمله گنبدخانه می باشد. پژوهش حاضر، شفافیت گنبدها را در مساجد با تأکید بر عملکرد روشنایی فضایی، مورد بررسی قرار می دهد. اهمیت موضوع این مطالعه، علاوه بر آنکه باعث درک بهتر گونه ها از لحاظ عملکرد نوری و مقاصد مختلف گنبدها می شود؛ به دلیل اینکه عامل شفافیت معنوی هر نوع را در نظر می گیرد؛ می تواند فضاهای معنوی گنبدخانه را در معما...

در دوران پس از اسلام مساجد در ردیف مهمترین گونه‌های ساختمانی ایران قرار گرفتند. این گونه ساختمانی پس از ورود به ایران تحت تاثیر عوامل مختلف در هر پهنه فرهنگی جغرافیایی خصوصیات خاصی به خود گرفت که منجر به تمایز آن از مساجد سایر حوزه ها گردید. یکی از این پهنه های فرهنگی جغرافیایی استان فارس است. عدم استفاده از گنبد و گنبدخانه یکی از ویژگی های معماری مساجد تاریخی این پهنه می باشد. اما در میان مساج...

در زمینه های متفاوتی مورد ارزیابی که بررسی قرار گرفته و معماری به عنوان کالبدی برای زندگی انسان می تواند یکی از مهم ترین زمینه های بروز آن باشد. معماری ایران که یکی از غنی ترین نمونه های معماری بومی با دستاوردهای فرمی و نیارشی قابل ذکر در جهان است، در گذر از دوران اسلامی به یکی از نمونه های موفق معماری مفهومی، معناگرا و عرفانی بدل شد. در عین حال تأثیر کالبد و فرم معماری به عنوان ظرف مکانی که مع...

آثار معماری دورة اتابکان از جمله آثار سرزمینی ایران است که در سیر مطالعات تاریخ شناسانه (کرونولوژیک) کمتر مورد توجه قرار گرفته است. اتابکان ابتدا از سوی سلجوقیان به عنوان مباشر و کمک کار شاهزادگان سلجوقی برگزیده شدند و در نهایت، در زمان افول قدرت مرکزی تبدیل به سلسله های محلی شدند. اینان در هنگامة حمله مغول، آرامش نسبی را در نواحی مرکزی ایران ـ که تحت تسلط آنها بود ـ حفظ کردند. حاصل این اقدام گ...

تجلی رمزگونه نور طبیعی در فضاهای عبادی مساجد قدیمی، دگرگونی شگرفی در مکان ایجاد کرده و موجب افزایش کیفیت معنوی این فضاها شده است. در مساجد معاصر، استفاده از نور طبیعی صرفاً به استفاده کمّی از آن تنزل یافته و از به کارگیری جنبه های کیفی آن غفلت شده است. این امر موجب از بین رفتن آثار رو حبخش نور در فضای عبادی و نیاز به استفاده هر چه بیش تر از انرژی های الکتریکی شده است. به منظور کشف رابطه بین مشخصا...

 مجموعه شیخ جام در شهرستان تربت جام موزه‌ای ست که از دوران سلجوقی تا قاجار آثاری به یادگار دارد. بخشی از آن درهای چوبی مجموعه به‌طور اخص درهای گنبدخانه و یکی در آب‌انبار محفوظ است. هدف مقاله بررسی فنی و هنری درهای مذکور و تعیین تاریخ ساخت درها (پنج دَر) با توجه به نقش و تکنیک منبت‌کاری دَرهاست. بنابراین، سؤال این است که تزیینات دَرهای داخلی گنبدخانه و دَرِ موجود در انبار مجموعه شیخ جام چیست و متعلق ...

مجموعه ی آرامگاهی شیخ احمد جامی در تربت جام خراسان واقع شده است. قدیمی ترین بنای آن معروف به گنبدخانه در سال 633 هـ.ق. ساخته شده و ساخت سایر بناها، تعمیرات، تغییرات و الحاقات بعدی تا دوره ی قاجار و حتی معاصر ادامه داشته است. در این پایان نامه ابتدا بناهای موجود در این مجموعه معرفی شده و تزئینات بکار رفته در بنای گنبدخانه به ویژه نقاشی های آن شرح داده شده است. با مستند سازی، مطالعه ی تطبیقی، ا...

تجلی رمزگونه نور طبیعی در فضاهای عبادی مساجد قدیمی، دگرگونی شگرفی در مکان ایجاد کرده و موجب افزایش کیفیت معنوی این فضاها شده است. در مساجد معاصر، استفاده از نور طبیعی صرفاً به استفاده کمّی از آن تنزل یافته و از به کارگیری جنبه های کیفی آن غفلت شده است. این امر موجب از بین رفتن آثار رو حبخش نور در فضای عبادی و نیاز به استفاده هر چه بیش تر از انرژی های الکتریکی شده است. به منظور کشف رابطه بین مشخصا...