پهنۀ فرهنگی محدوده ای جغرافیایی است که در آن گروهی تقریباً گسترده با مشخصات فرهنگی مشترک وجود داشته باشند. شهر نیشابور در دوران اسلامی- که بقایای آن امروزه در جنوب شرق شهر کنونی نیشابور قرار دارد- در سده های نخست تا هجوم مغولان همراه بلخ، مرو و هرات جزء چهار ربع خراسان بزرگ بوده که فقط نیشابور در ایران امروزی باقی مانده است. بر اساس منابع تاریخی و جغرافیایی سده های نخست و میانی اسلامی، نیشابور ب...

در این مطالعه بازآفرینی تصوری دریافت و تدوین تصویر اجتماعی - کالبدی در دوره ای خاص از تحول شهر تعریف شده است. به منظور تدوین چنین دریافتی شهر کهن نیشابور با پیشینه فرهنگی - تاریخی غنی برای مطالعه موردی انتخاب شده است. مراجعه به متون تاریخی و ادبی همزمان با دوره مورد مطالعه شهر یعنی از بامداد اسلام تا انتقال شهر به مکان جدید در دوره شاهرخ تیموری و همچنین مشاهدات اسنادی و آثار و نشانه های باقیمان...

شهرها به عنوان مراکز انتظام بخش قلمروها، همواره در ایران قدرتی بوده اند که به ناچار تاریخی پرفراز و نشیب داشته اند. نیشابور از کهن ترین شهرهای ایران که تا به امروز به جای مانده، سرگذشتش گویی سرگذشت ایران زمین است. شهری که قدمت آن شاید به اندازه ی قدمت سرزمین ایران باشد. در زمان ساسانیان با ساختاری شامل کهن دژ، شارستان و ربض، شهری پرآوازه بوده است. در دوران اسلامی مرکزی قدرتمند بوده که علاوه بر ...

نوشتار حاضر نتایج حاصل از مطالعات اخیر باستان‌شناسی در نیشابور با استفاده از مقاومت‌ویژه الکتریکی و قطبش‌القایی برای اکتشاف بخشی از شهر مدفون نیشابور کهن را ارائه می‌نماید. هدف از این پژوهش‌ها، اثبات کارآمدی و مؤثر بودن این روش‌‌ها در شناسایی ساختار‌ها و بقایای باستان‌شناسی مدفون در ایران و مکان‌های مشابه بوده است که به طور معمول از خشت و آجر پخته شده ساخته شده‌اند. افزون‌بر چندین نیمرخ (پروفیل...

صنعت فلزکاری کهن همانند دیگر انواع صنایع شامل مراحل زنجیرواری از تولید فلز به عنوان ماده اولیه تا تولید و توزیع کالا می شده که از مرحله ی معدن کاوی و استخراج کانی معدنی آغاز و با گداز سنگ های معدنی و استخراج فلزات تا مرحله ی تولید کالا و سپس توزیع آن ادامه می یافته است. در طی این چرخه و در طول هزاره ها، از هر یک از مراحل تولید شواهدی باستان شناختی بر جای مانده که با شناسایی و مطالعه آن ها می تو...

ابوحفص حدّاد یکی از مشایخ و بنیان گذاران مکتب ملامتیه در نیشابور قرن سوم بوده است. در این پژوهش با بررسی منابع کهن، آگاهی هایی دربارۀ زندگی و خانوادۀ ابوحفص به دست داده ایم و با تأمّل در سخنانی که از وی نقل شده است، برخی از زوایای اندیشۀ او را روشن کرده ایم که از طرفی بیانگر خطوط اصلی تفکّر وی و از سوی دیگر نشان دهندۀ اصول ملامتیه است.

سفالگری یکی از دیرینه ترین هنرهای ایرانی بوده است که تحت حمایت حکومت های مستقل ایرانی چون سامانیان بیش از پیش شکوفا شد. سامانیان خاندانی علاقه مند به هنر وفرهنگ بودند ودر احیای سنن هنری پیش از اسلام کوشیدند. فرهنگ ایران ریشه در تاریخ دارد وسلسله های قدرتمند پیش از اسلام نقش مهمی در اعتلای آن داشته اند. فرهنگ هر جامعه ای در طی زمان در اثر جنگها ،تغییر ادیان وتأثیر پذیری از فرهنگهای دیگر دچار تحو...

ابوحفص حدّاد یکی از مشایخ و بنیان‌گذاران مکتب ملامتیه در نیشابور قرن سوم بوده است. در این پژوهش با بررسی منابع کهن، آگاهی‌هایی دربارۀ زندگی و خانوادۀ ابوحفص به دست داده‌ایم و با تأمّل در سخنانی که از وی نقل شده است، برخی از زوایای اندیشۀ او را روشن کرده‌ایم که از طرفی بیانگر خطوط اصلی تفکّر وی و از سوی دیگر نشان دهندۀ اصول ملامتیه است.  

یکی از نظریه های مطرح در حوزه ی تاریخ شهر و شهرنشینی، دوران تولد، رشد، اوج و دوران افول یا حذف وجودی یک شهر از عرصه ی جغرافیایی سرزمین هاست. عوامل بسیار زیادی تولد و رشد یک شهر را موجب می شوند اما برخی عوامل آن چنان زمینه ی ظهور اعجاب انگیز و رشد سریع یک شهر را فراهم می سازند که در عرصه ی گیتی، آن شهرحتی پس از تحمل شدیدترین ضربات تاریخی (ویرانی ها و تخریب) تنها با کمی توقف و یا تاخیر در ظهور ...

سفال سرتاسر تاریخ ایران را با نقوش خود به عنوان یکی از پویاترین و سیال ترین هنرها منقش ساخته است. اگر هنر گرافیک را فشرده ای از جوهر نقوش و هدف آن را انتقال پیام از طریق خطوط ساده و رنگ بخوانیم، بدون شک نقوش به کار رفته بر روی سفالینه های کهن ایران یکی از مهمترین آثار گرافیکی آن زمان محسوب می شوند. این نقوش دربرگیرنده تصاویر مختلف گیاهی، حیوانی، انسانی، هندسی، تجریدی و یا خط نوشته به صورت مجزا ...