رقابت همیشه عمل مذمومی نیست؛ گاهی می­تواند انگیزه و عامل پیشرفت در حوزه تفکّر و تمدن باشد. آن چیزی که همواره از رقابت چهره نامطلوب در ذهن­ها ترسیم می­کند مجادلاتی است که رابطه­ها را عرصه جولان منازعات می­کند. محلّ حضور رقابت اغلب در فعّالیت­های دنیایی است که اهل تصوّف بر اساس جهان­بینی اعتقادی خود رغبت چندانی به آن ندارند. امّا واقعیت این است که در بسیاری از دوره­ها نه تنها حامیان و هواداران مشایخ ب...

کاهش یا افزایش وقف بر صوفیه در دورۀ ایلخانی (735- 656 ق) با کسب مشروعیت از طریق اسلام‌پذیری و انطباق با فرهنگ و تمدن ایران رابطۀ مستقیم داشت. ایلخانان نامسلمان به کسب مشروعیت از طریق عرفا و مشایخ نیازی نداشتند و در نتیجه در دورۀ آنها وقف بر صوفیه راکد ماند. پس از سقوط خلافت بغداد و افزایش اسلام‌پذیری ایلخانان بر دست عرفا و مشایخ، وقف بر صوفیه در روند جدید حاکمیت ایلخانی رو به افزایش نهاد. برخی ...

هجویری در کشف المحجوب بزرگ­زاده­ای دین­ورز، پشمینه­پوشی بی خرقه و صوفی آزاد از رسوم است. داوری­های او درباره مشایخ گذشته و هم روزگارش با تأمل و شناخت همراه است. یکی از این مشایخ، حسین بن منصور حلاج است که به گواهی تاریخ، وابستگان دستگاه خلافت عباسی مخالف او بوده اند. پیروان حلاج در طول تاریخ از مجازات ایمن نبود ه اند. بزرگان تصوف نیز به مقتضای ­زمان، پوشیده و به اشاره در باب او سخن گفته اند. بر...

سیر آفاقی یکی از موضوعات بسیار مهم ادبیات عرفانی است. ارزش و اهمیت این مبحث در نزد صوفیه از چنان جایگاهی برخوردار بوده که باعث شده بسیاری از صوفیه، بخشی از کتابشان را به بحث در این زمینه اختصاص دهند و به بحث دربارۀ انگیزش­های مختلف سالکان و شرایط و آداب سفر بپردازند. کتاب تذکره الاولیاء ازجمله کتب برجسته­­ای است که عطار نیشابوری آن را در ذکر حال نودوهفت تن از مشایخ صوفیه تألیف کرد. او در این کت...

از همان آغاز به دلایل مختلف، سیر و سلوک عرفانی با شیوه‌ها و روشهای گوناگون انجام پذیرفته‌است که این شیوه‌ها و سلیقه‌ها به عنوان طریقت یا سلسله، شناخته شده‌اند، صوفیان معتقدند که هر صوفی، باید بتواند از عهدۀ اثبات سلسله خویش برآید؛ یعنی سلسلۀ خود را بدون انقطاع به ائمه برساند، چون مدعی هستند که قطبیت ادامۀ امامت و یا حداقل نیابت خاص است. شیخ یوسفعلی بن حسین بهبهانی از بزرگان صوفیۀ قرن دوازدهم هج...

مثنوی معنوی یکی از آثار طراز اول در حوزه¬ی ادبیات تعلیمی- عرفانی است. در این اثر، مولانا لابه لای مقاصد بیانی خود، علاوه بر استناد و اشاره به احوال بعضی از بزرگان و مشایخ صوفیه، از برخی آداب صوفیه از جمله سماع، ریاضت، ارتباط مرید و مراد، مهمانی¬ و ... در قالب تمثیلات تو در تو سخن گفته است. وجود آداب صوفیانه و احوال مشایخ تصوف در مثنوی، بی¬ارتباط با مشرب عرفانیِ مولانا نیست؛ با این حال مولانا در...

شرح‏‏حال‏‏نویسی عرفانی، به طور کل، و «مقامات‏‏نویسی»، نگارش شرح حال یکی از اولیا و مشایخ صوفیه، به طور خاص، نقش ویژه‏‏ای در گذشتۀ فرهنگی و اجتماعی ایرانیان داشته و در ذهن و زبانِ بهترین شاعران و نویسندگان فارسی زبان، پس از قرن پنجم، تأثیر عمده‏‏ای به جای گذاشته است، بنابراین، یکی از ژانرهای مهم تاریخ ادبیات عرفانی به شمار می ر‏ود؛ گرچه، با همۀ ارزش و اهمیتش، چنان که باید شکافته و شناخته نشده است...

مکتب بغداد مهم‌ترین مکتب در میان صوفیه بوده است و هم‌چنان تا روزگار ما مشایخ بغداد و اقوالی که از آنان باقی مانده است بر تصوف و عرفان اسلامی تأثیرگذارند. دربارة برخی از مشایخ بغداد پژوهش‌هایی صورت گرفته است (از جمله جنید و حلاج و شِبْلی)، ولی برخی دیگر از مشایخ که اهمیت کم‌تری نیز نداشته‌اند کماکان در بوتة فراموشی هستند. یکی از مشایخ بزرگ مکتب بغداد ابومحمد جعفر بن محمد خُلْدی بغدادی معروف به جعفر ...

محمّدبن حسین سلمی درسال 325در نیشابور به دنیا آمد. جدّ پدری و مادری وی از مشایخ و علمای مشهور بودند. سلمی عارف، محدّث، مفسّر و مورّخ برجسته¬ی تصوّف در قرن چهارم است. وی مرید ابوالقاسم نصرآبادی بود و خرقه از او گرفت و از ابونصر سرّاج وابوعمروبن نجیدعلم آموخت. ابوسعید ابوالخیر ازمحضر سلمی استفاده کرد و خرقه از دست او گرفت. قشیری صاحب رساله¬ی قشیریه از شاگردان او بود. در مجموع صد جلد کتاب از او برشمرده¬ا...

سلجوقیان زمانی که در قلمرو وسیعی از جهان اسلام وارد شدند با طبقات مختلف مذهبی و گروه علما ، فقها و مشایخ صوفیه رو برو شدند. باتوجه به گفتمان غالب در جامعه آن روز که گفتمانی دینی بود آنان برای تثبیت و استمرار حکومت خود نیاز به کسب مقبولیت و جلب دیدگاه عامه از طریق نزدیکی به این افراد و گروهها داشتند.در این میان مشایخ َتصوف به دلیل نفوذ گسترده در میان طبقات مختلف جامعه و وجود رابطه مرید و مرادی و ...