ابن قتیبه دینوری از ادیبان و مورخان بزرگ قرن سوم هجری است. محققان همواره به اندیشه های دینی، خاستگاه نژادی، همکاری او با خلفای عباسی و نیز آثار ادبی، کلامی، فقهی، نجومی و تاریخی وی توجه کرده اند. نویسنده، در این مقاله پس از ارزیابی مختصر گرایش های سیاسی، مذهبی ابن قتیبه و نیز شخصیت های تأثیرگذار بر اندیشه وی، آثار واقعی و برخی از کتاب های منسوب به او و هم چنین چگونگی تحول در تمایلاتش را بررسی م...

قرن سوم هجری از نظر گسترش علوم معقول و فرهنگ اسلامی، یکی از اعصار درخشان تاریخ تمدن اسلامی است که خود مدیون کوشش دانشمندان بسیار است. یکی از این عالمان ابن قتیبه دینوری (213 - 276 ق)، مؤلف ده‏ها کتاب در موضوعات علوم اسلامی، ادب و تاریخ‏نگاری است که علی‏رغم معروفیت زیاد، خود و آثارش کم‏تر مورد توجه بوده‏اند. ابن قتیبه مؤلف چند اثر برجسته‏ی تاریخی همچون عیون الاخبار، المعارف و... نیز هست که به خا...

قرن سوم هجری از نظر گسترش علوم معقول و فرهنگ اسلامی، یکی از اعصار درخشان تاریخ تمدن اسلامی است که خود مدیون کوشش دانشمندان بسیار است. یکی از این عالمان ابن قتیبه دینوری (213 - 276 ق)، مؤلف ده‏ها کتاب در موضوعات علوم اسلامی، ادب و تاریخ‏نگاری است که علی‏رغم معروفیت زیاد، خود و آثارش کم‏تر مورد توجه بوده‏اند. ابن قتیبه مؤلف چند اثر برجسته‏ی تاریخی همچون عیون الاخبار، المعارف و... نیز هست که به خا...

پس از ورود اعراب مسلمان به خراسان و سکونت قبایل مختلف عرب در این سرزمین، آنان برای اولین بار با سرزمین های آن سوی جیحون و یا به قول خودشان ماوراءالنهر آشنا گردیدند. حاکمان عرب خراسان از این زمان به بعد، هر از گاهی به شهرهای بخارا و سمرقند لشکر می­کشیدند و پس از گرفتن غنایمی چند، خیلی سریع به خراسان باز می­گشتند. اما این سیاست در زمان عبدالملک خلیفه اموی و عامل او در عراق یعنی حجاج بن یوسف تغییر...

عصر حکومت ملوک خوارزم که خاستگاه آنان به اساطیر و شخص آفریغ می رسد، نا شناخته باقی مانده است. این حاکمیت در منطقه خوارزم و در شمال شرق جیحون شکل گرفت. نخستین ملوک خوارزمشاهی در این منطقه، خاندان آفریغ هستند که بنابر نوشته ابوریحان بیرونی در آثار الباقیه، پیشینه ی آن ها به سال 305 میلادی می رسد. این ملوک که تعدادشان به بیست و دو نفر می رسد، و نسب خویش به کیخسروی کیانی می رسانند، بعدها به آل عراق...

ابن قتیبه یکی از علما و ادبای مشهور عصر عباسی و خطیب اهل سنّت بود و تنها با حاکمانی که یاور اسلام بودند ، رابطه برقرار می کرد . او علاوه بر بهره مند شدن از تعالیم استادان عالی قدر ، به نوبه ی خود ، استادی بزرگ بود که توانست شاگردان زیادی را تربیت کند . او در زمینه های مختلف ، از جمله فقه ، ادب ، لغت ، تاریخ و نحو مهارت داشت و آثار زیادی هم در این زمینه ها تألیف نمود . ابن قتیبه برای اعطای بینش ...

از سال 31 قمری که نخستین مهاجمان عرب وارد خراسان شدند تا سال 86 قمری که قتیبه بن مسلم باهلی از طرف حجاج بن یوسف ثقفی عامل خراسان گردید، هر چند اعراب بر تمامی خراسان تسلط یافته بودند، ولی در فراسوی جیحون کاری از پیش نبرند. اقدامات انجام گرفته تا این زمان در فرارود چیزی بیش از یکی دو حملۀ کوتاه مدت توسط عبیدالله بن زیاد و سعید بن عثمان نبود که البته برخی پژوهشگران در آن هم تردیدهای جدی دارند. حکو...

خراسان، قبل و بعد از اسلام، همواره شاهد حوادث مهم سیاسی، اجتماعی و... بوده است. فتوحات عرب در ایران، خصوصاً خراسان حائز اهمیت بسیاری است. وسعت قلمرو خراسان، نزدیکی آن به سرزمین‏های خاور دور و نگرش فاتحان به این منطقه به مثابه پل ورود به آسیای مرکزی و خاور دور، تأثیر فراوان بر جای گذاشت. جهت شناسایی مسئله فتوحات، بررسی زندگی سرداران بزرگِ فاتح، ضروری به نظر می‏رسد. این مقاله سعی دارد به معرفی زندگ...

آغاز پیدایش بحث اعجاز به طور دقیق مشخص نیست؛ اما دیدگاه­های دانشمندان قرن دوم و سوم هجری پیرامون مسائل ادبی قرآن کریم، منجر به افزایش گستره­ی این بحث و تألیف کتاب­های مستقلی درباره­ی اعجاز در قرن­های بعد گردید. از جمله­ی این دانشمندان می­توان به ابوعبیده معمر بن مثنّی، یحیی بن زیاد فراء، جاحظ و ابن قتیبه اشاره کرد. ابوعبیده با تألیف کتاب «مجاز القرآن» و فراء با تألیف کتاب «معانی القرآن» در قرن د...

با تأملی در تاریخ دو شهر بخارا و سمرقند، می توان دریافت که این شهرها، همزمان با ایران قبل از اسلام، از بزرگترین شهرهای ایالت سغد (سغدیانای باستانی) در حوزه ی رود زرافشان (رودسغد) و منطقه ی ماوراءالنهر بوده اند. بدون تردید اهمیت این دو شهر، طی قرون متمادی قبل و بعد از اسلام به اعتبارِ قرارگرفتن آنها در محل برخورد شاهراه های مهم بازرگانی بود. در نیمه ی نخست قرن اول هجری، مسلمین به دنبال فتح خراسان...