در متون فلسفی، فاعل را به اقسام مختلفی تقسیم نموده اند که مهم ترین آن، تقسیم فاعل به اقسام هشت­گانه ی بالطبع، بالقسر، بالجبر، بالتسخیر، بالقصد، بالعنایه، بالرضا و بالتجلی است. نگارنده با مراجعه به آثار صدرالمتألهین و حاجی سبزواری و بررسی و تحلیل عقلی تقسیم و تقریر آنها از اقسام فاعل و با تأمل در دیدگاه های مختلف سایر حکیمان و متکلمان مسلمان، به این نکته پی برده است که تقسیم فوق که مشهورترین تقس...

علت عبارت است از آنچه که وجودش، سبب پیدایش و نبودش، موجب نیستی چیزی می گردد. فاعل به معنای تأثیرگذار در شی دیگر است. هر یک از این دو واژه، دارای تقسیمات مختلفی هستند. در این پایان نامه به دو نظریه اشاره می شود: نظریه علیت و نظریه فاعلیت. نظریه علیت، علم الهی را سبب تام در تحقق موجودات می داند. مطابق این نظریه قدرت، اراده و مشیت الهی تابع علم و از جمله صفات ذاتی خواهند شد. علم پیشین الهی در این ...

یکی از رویکردهای هستی شناسانه و انسان شناسانه ی حکمت متعالیه به تحلیل نحوه فاعلیت انسان مربوط است. با تبیین این مکتب هر فعلی که از انسان سر می زند لاجرم در یک سیر ضروری علی معلولی قرار می گیرد تا نهایتاً به مسبب الاسباب می رسد. در عین حال فیلسوفان قائلند که انسان در فعل خود مختار است چون تعریف فلسفی قدرت درباره ی وی صدق می کند. میرزای نائینی و تابعان وی این توضیحات حکمت متعالیه را به چالش کشیده ...

در متون فلسفی، فاعل را به اقسام مختلفی تقسیم نموده‌اند که مهم‌ترین آن، تقسیم فاعل به اقسام هشت­گانه‌ی بالطبع، بالقسر، بالجبر، بالتسخیر، بالقصد، بالعنایه، بالرضا و بالتجلی است. نگارنده با مراجعه به آثار صدرالمتألهین و حاجی سبزواری و بررسی و تحلیل عقلی تقسیم و تقریر آنها از اقسام فاعل و با تأمل در دیدگاه‌های مختلف سایر حکیمان و متکلمان مسلمان، به این نکته پی برده‌است که تقسیم فوق که مشهورترین تقس...

یکی از صفات موثر در فاعلیت فاعل صفت علم  است که در این مقاله نقش آن از حیث امکان و چگونگی آن در فاعلیت خداوند مورد بررسی قرار می گیرد. در تبیین اصل تاثیر و چگونگی آن بین متکلمان و فلاسفه دیدگاه های مختلفی وجود دارد. در این مقاله بعد از بحث از اصل امکان نقش علم در فاعلیت، پنج دیدگاه (فاعلیت بالقصد، بالعنایه، بالرضا، بالعنایه و بالتجلی) در باره چگونگی آن مورد تحلیل قرار می گیرد. نویسنده هم چنین ت...

بنا بر رویکرد واقع گروانه در اخلاق، ارزش های اخلاقی اموری مستقل از اذهان آدمیان، وجودی خارجی دارند که انسان ها می کوشند این ارزش ها را کشف نمایند. این رویکرد در دوران معاصر گرفتار چالش های ژرفی شده، بسیاری از اندیشمندان حوزه اخلاق در غرب آن را کنار نهاده اند. این مقاله، با تحلیل فلسفی رفتارهای ارادی انسان، تقریری از واقع گروی اخلاقی به دست می دهد. طبق فلسفه اسلامی، انسان در رفتارهای ارادی «فاعل...

اصل علیت که قدیمی‎ترین مسأله فلسفه است، از مهمّ‎ترین ارکان این علم به شمار می‎رود به گونه‎ای که بسیاری از مسائل مهمّ فلسفی مانند مباحث مربوط به علم، تبیین خلقت عالم، اثبات عوالم مجرّد، اثبات علّه العلل، بحث از صفات و افعال الهی، اثبات معاد و ... یا بر این اصل مبتنی‎اند و یا علّیت در اثبات آنها نقش دارد. با این‎که این اصل و احکام آن مسائلی عقلی و فرا ‎‎‏‎‎دینی‎اند امّا در روایات امام علی علیه السّلام ن...

بنا بر رویکرد واقع‌گروانه در اخلاق، ارزش‌های اخلاقی اموری مستقل از اذهان آدمیان، وجودی خارجی دارند که انسان‌ها می‌کوشند این ارزش‌ها را کشف نمایند. این رویکرد در دوران معاصر گرفتار چالش‌های ژرفی شده، بسیاری از اندیشمندان حوزه اخلاق در غرب آن را کنار نهاده‌اند. این مقاله، با تحلیل فلسفی رفتارهای ارادی انسان، تقریری از واقع‌گروی اخلاقی به‌دست می‌دهد. طبق فلسفه اسلامی، انسان در رفتارهای ارادی «فاع...

یکی از رویکردهای هستی‌شناسانه و انسان‌شناسانه‌ی حکمت متعالیه به تحلیل نحوه فاعلیت انسان مربوط است. با تبیین این مکتب هر فعلی که از انسان سر می‌زند لاجرم در یک سیر ضروری علی معلولی قرار می‌گیرد تا نهایتاً به مسبب الاسباب می‌رسد. در عین حال فیلسوفان قائلند که انسان در فعل خود مختار است چون تعریف فلسفی قدرت درباره‌ی وی صدق می‌کند. میرزای نائینی و تابعان وی این توضیحات حکمت متعالیه را به چالش کشیده‌...

برخلاف ارسطو که اصل پایه در دستگاه فلسفی خود را «تمایز مابعدالطبیعی میان ماده و صورت» قرار داده بود تا به تمایز میان محسوس و نامحسوس و به محرک نامتحرک برسد که فاعل طبیعی است، ابن سینا «تمایز مابعدالطبیعی میان وجود و ماهیت» را برگزید تا به تمایز میان واجب و ممکن برسد و فاعل الهی یعنی «علت فاعلی ایجادی» و وجود محض را، که خدای تعالی است ثابت کند. اما ملاصدرا اصل پایه در دستگاه فلسفی خود را «تقدم و...