برخی از مهم ترین مسائل کلامی و فلسفی در حوزۀ اسماء و صفات به ماهیّت وجودی و تکوینی صفات و رابطۀ آن با ذات الهی باز می گردد. این مسائل که گاه ذیل عنوان کلی «توحید صفاتی» دسته بندی می شوند، در هستی شناسی دینی اهمیّت بسیار دارند و به ویژه در برهه ای از تاریخ، مجادلات فراوانی را دربارۀ شرک و توحید در میان اندیشمندان مسلمان برانگیخته اند. این گونه مباحث را در اصطلاح، مباحث وجودشناختی صفات می نامند. ای...

چکیدهپیرامون صفات ذاتی خداوند دو دیدگاه عمده وجود دارد. فلاسفه اسلامی قبل از صدرا و متکلمان امامیه عینیت صفات و ذات را برگزیدند. دسته ای از متکلمان غیر امامیه مانند اشاعره و کرامیه قائل به زیادت صفات بر ذات شدند ملاصدرا با رد کردن دیدگاه متکلمین غیر امامیه ادعای فلاسفه و متکلمان امامیه قبل از خود را که تنها با مبنا قرار دادن بساطت ذات، کثرت صفات را از ذات واجب نفی کردند؛ برگزید و ادعای عینیت صف...

علامه طباطبایی در آثار خود، دیدگاه‌های متفاوتی درباره‌ی نحوه‌ی اتصاف ذات الهی به صفات کمالی دارد: الف) عینیتِ صفات با یکدیگر و با ذات الهی، ب) عینیت یک طرفه، ج) عینیت مفهومی و مصداقی ذات الهی با صفات. چنین به‌نظر می‌رسد که این سه دیدگاه بر مبانیِ متفاوت و در طول یکدیگر استوار است. هر دیدگاه با حفظ موضوع و مبانی‌اش تحقق داشته و دیدگاه‌های دیگر را نیز نقض نمی‌کند. در دیدگاه نخست، عینیت دو‌طرفه‌ی صف...

این مقاله در صدد تبیین دیدگاه خاص قاضی سعید درباره چگونگی و کیفیت اتصاف واجب تعالی به صفات است از آن جا که توضیح دقیق این مسئله، منوط به تبیین اصول فکری و مبنایی قاضی سعید است، لذا در ابتدا به این مبانی اشاره شده و سپس چون به نظر نویسنده قول حق در مسئله قول صدرالمتألهین شیرازی است، مقایسه ای اجمالی بین این دو دیدگاه به عمل آمده است.

مسأله صفات در حوزه کلام و فلسفه و در بحث مربوط به خدا از جدی‌ترین مسائل حوزه الهیات است. این مسأله در دو حوزه "ربط صفات با ذات خداوندی" و "ربط صفات با یکدیگر" قابل طرح است. یک بار می‌توان سؤال کرد که آیا اساساً خداوند را می‌تواند وصفی باشد یا نه؟ و یک بار هم می‌توان سؤال کرد که اوصاف چه نسبتی با ذات و با یکدیگر دارند؟ تلاشهای کلامی و فلسفی عمدتاً در دو نگاه تعطیل و تشبیه سامان پذیرفته است، بعضی ب...

در قرآن کریم و در عرف متکلمان مسلمان آنچه به عنوان جایگزین نام الله یا در وصف او به کار می رود، اسم (جمع آن اسماء) الله نامیده می شود. این که آیا می توان خداوند را با نام ها و اوصافی خطاب کرد که در قرآن، سنت و اجماع نیامده و یا آن که اسماءالله توقیفی است؛ یعنی مقید به ذکر آنها در منابع مذکور است، از جمله موارد اختلاف مهم اندیشمندان عالم اسلام، به ویژه متکلمان و فلاسفه مسلمان بوده است. اختلاف دی...

پژوهش حاضر به منظور ارائه و بررسی انتقادات ملاصدرا بر ابن سینا در حوزه الهیات بالمعنی الأخص فراهم آمده است. موضوع الهیات خاصه، موجودات مجرد و در صدر آنها واجب الوجود و شئون مربوط به او می باشد. با توجه به اینکه مباحث مربوط به الهیات بالمعنی الأخص از جمله مسائل مهم فلسفی،کلامی می باشد و بنیادی ترین مسائل در این حوزه قرار می گیرند، نقاط اختلاف ابن سینا با ملاصدرا در این زمینه اهمیت بیشتری می یا...

در غالب کتب فلسفی، پس از نقد دیدگاه اشاعره و معتزله در باب صفات خداوند ادعا می­شود دیدگاه مورد اتفاق اهل حکمت، قول به عینیت صفات کمالیه با ذات مقدس واجب تعالی است؛ اما با قدری تأمل در آثار متفکران شیعی، اختلاف نظر قابل توجهی در مقام تحلیل عینیت صفات با ذات ملاحظه می­گردد. یکی از این نظرات، قول به «ترادف مفهومی صفات حقیقی خداوند» می­باشد که با صراحت تمام و بدون هیچ شائبه تردید در آثار برخی اندیش...

توحید صفاتی، بیان‌گر رابطه صفات ثبوتی حقیقی با ذات الهی است و در آن سه دیدگاه کلی مطرح می‌شود: زیادت صفات بر ذات (دیدگاه اشاعره)، نیابت ذات الهی از صفات (دیدگاه معتزله) و عینیت صفات با ذات الهی (دیدگاه امامیه). امیرالمؤمنین× در خطبه اول نهج‌البلاغه، کمال اخلاص را نفی صفات از ذات الهی می‌داند: «کَمَالُ الْإِخْلَاصِ لَهُ نَفْی الصِّفَاتِ عَنْهُ». تفسیرهای متعددی در تبیین این روایت، عرضه شده که نوشتار حاضر، با روش ت...

چکیدهپیرامون صفات ذاتی خداوند دو دیدگاه عمده وجود دارد. فلاسفه اسلامی قبل از صدرا و متکلمان امامیه عینیت صفات و ذات را برگزیدند. دسته ای از متکلمان غیر امامیه مانند اشاعره و کرامیه قائل به زیادت صفات بر ذات شدند ملاصدرا با رد کردن دیدگاه متکلمین غیر امامیه ادعای فلاسفه و متکلمان امامیه قبل از خود را که تنها با مبنا قرار دادن بساطت ذات، کثرت صفات را از ذات واجب نفی کردند؛ برگزید و ادعای عینیت صف...