گسستن فرّ از جمشید در هیئت مرغ وارغن و پیوستنش به ایزد مهر، فریدون و گرشاسپ، یکی از بنلادهای کهن اسطوره‌ای است که در اساطیر ایران، متون حماسی و طومارهای نقالی، بازتابی پررنگ دارد. بدیهی است هر بنلاد اسطوره‌ای در گذر خود از دنیای اسطوره به گسترۀ منطق‌پذیرتر حماسه متناسب با شرایط زمانی و مکانی، دستخوش دگرگونی‌هایی می‌شود تا به گونه‌ای خردباورتر در اذهان بنشیند. سپس در تطور از حماسه به ادبیات عامه ...

هفت­لشکر ازجمله نمونه­های طومار جامع نقالان در عهد قاجار است که نقالی گمنام در سال 1292ق آن را­ کتابت کرده ­است. هفت­لشکر در اصل نام یکی از نبرد- روایت­های مشهور نقالی است که از روی شهرت و رواج به یکی از طومارهای جامع نقالان نیز گفته شده است. جنبه روایی متن عامل پیوستگی ادبیات و نمایش است. تقلید حالات و حرکات اشخاص به­وسیله راوی، متن را به ­سمت داستان­گویی نمایشی رهنمون می­سازد. در این میان دخل...

هنر نقالی به‌­عنوان یکی از کهن­‌ترین نوع (ژانر) روایی‌ـ نمایشی، در ارتباط دوجانبه­‌ی زبانی و حرکتی نقال با عامه­‌ی مردم، به منظور خلق داستانی تأثیرگذار از یک سو و نقش قابل­ توجه نقال در دخل و تصرف و برافزوده­‌های داستانی در متن طومار موردنظر از سوی دیگر، شگردهای خاصی را در قالب روایتگری و داستان­گویی نمایشی در بطن آنها آشکار ساخته‌­است. در این میان، هفت لشکر از جمله نمونه­‌های «طومار جامع نقالا...

مردم کردزبان از دیرباز به شاهنامه حکیم فردوسی توجه و علاقه داشتند و این امر سبب سرودن منظومه­هایی به سبک و سیاق شاهنامه فردوسی به زبان کردی شده است. منظومه­هایی که به نام شاهنامه کردی به گویش گورانی در دست است، اقتباسی کامل و مستقیم از شاهنامه فردوسی نیست؛ ولی از نظر قالب شعری، داستان­ها و شخصیت­ها و البته روح حماسی و دلاوری با شاهنامۀ فردوسی اشتراکات دارند. بررسی­ها نشان می­دهد که داستان های ر...

چکیده هفت لشکر از جمله نمونه های "طومارجامع نقالان" در عهد قاجار است که توسط نقالی گمنام در سال 1292 هجری قمری کتابت شده است. هفت لشکر در اصل نام یکی از نبرد-روایت های مشهور نقالی است که از روی شهرت و رواج بر یکی ازطومارهای جامع نقالان نیز اطلاق شده است. طومارها از جمله نمونه مذکور، نسخه های منثور و مدونی به عنوان مأخذ نقالان برای داستان سرایی بوده است که نقل های حماسی غالباً از آغاز کار کیو...

زبان به مثابة شکل دهندة ساختمان داستان در تحلیل ساختار آن اهمیت ویژه­ای دارد. براساس این دیدگاه، ساختار زبان و چگونگی کاربرد و ارتباط زیبایی شناسی و فرازبانی، نوع آن را در ارتباط با مضمون کلی اثر مشخص می سازد. زبان حماسی- که یکی از ارکان اساسی این متون است - قابلیت های ساختاری همچون به کارگیری کلمات، نحو کلام، لحن متناسب با فضا و حس حماسی در سطوح مختلف آوایی، لغوی و غیره را دارد. در ادب شفاهی ...

طومارهای نقالی بخش مهمی از اسناد مکتوب روایت‌های عامیانه‌ی حماسیِ این سرزمین را دربرمی‌گیرند، بخشی که گاه امکان روشن شدن پاره‌هایی مبهم از سنت حماسی ایران را فراهم می‌سازد. حجم عظیم این روایت‌ها، بررسی ورق به ورق آن‌ها را تا حدودی دشوار ساخته است. یکی از شیوه‌هایی که می‌تواند به مطالعه‌ی روشمند این روایت‌ها کمک کند، فهرست کردن بن‌مایه‌های آن‌هاست. به یاری این فهرست، متون روایی به عناصر سازنده‌شا...

هنر نقّالی یکی از شاخه­های مهمّ ادبیّات عامّه است، نقّالان می­کوشند با ساده­ترین تعابیر، ضمن بازسازی جذّاب­ترین وقایع حماسی، اجزای گوناگون داستان­ها را متناسب با ذهنیّت مخاطبان، بنوعی، تغییر دهند یا تکمیل کنند. به این ترتیب به هستة اصلی داستان، مقداری شاخ و برگ افزوده و گاه، حتّی اصل ماجرا را تغییر داده­اند. در این مقاله، ضمن مروری کوتاه بر پیشینة هنر نقّالی، به بررسی داستان رستم و اسفندیار از منظر نقّال...

چکیده طومار، نسخه¬ی نوشتاری روایت¬های شفاهی است. نقّالان که قدرت باز آفرینی و تجسم و تخیل سرشاری دارند، به کمک این امتیاز و شاگردی نزد استادانِ فن و داشتن طومار به مهارت می¬رسیدند. معمولاً طومار¬ها از آغاز کار کیومرث تا پایان پادشاهی بهمن را شامل می¬شوند و نقّالان برای تدوین طومار¬های خود، علاوه بر روایات شاهنامه، از اخبار منظومه¬های پهلوانیِ بعد از فردوسی، مانند: گرشاسب¬نامه، بانوگشسب¬نامه و...، ...

بررسی و مطالعۀ طومارهای نقالی به عنوان بخشی مکتوب از سنت حماسی ـ روایی ـ شفاهیِ ایران زمین با آن حجم انبوه و پیچیدۀ قصه ها گاه دشوار می نماید؛ اما تجزیۀ این متون به بن مایه های سازنده شان، زمینه را برای مطالعۀ روشمند آن ها، بررسی های درون متنی و نقد و ارزیابی مضمون ها هموار می سازد. با استفاده از فهرست جهانیِ طبقه بندی بن مایه های روایات عامه، چارچوبی فراهم می آید تا بن مایه های طومارها دسته بندی...