افسانه‌های عامیانه، در مرز میان خیال و واقعیت، هم‌مرز با جهان اسطوره و همسایه با جهان حقیقی هستند. مضامین مشترک میان افسانه‌های عامیانه، حاکی از اشتراک بن‌مایه‌های اسطوره‌ای آنها است. تحلیل رمزها و نشانه‌های افسانه‌ها و اسطوره‌ها به درک سیر فرهنگی و عوامل شکل‌گیری آنها یاری می‌رساند. در این مقاله کوشیده‌ایم با تحلیل یکی از نشانه‌های رمزی در افسانه ـ اسطوره‌های منطقة سمنان، به واکاوی یک نشانة مش...

هدف. انگیزۀ اصلی پژوهشگران از نوشتن این مقاله بیان وجود نوعی آشفتگی در کاربرد کلمه "افسانۀ عامیانه" در کتاب‌ها و مقالات مربوط به ادبیات و متون ادبی مربوط به ایران و ارائۀ تعریفی برای افسانۀ عامیانه است. ضرورت بحث درباره علل آشفتگی در کاربرد و بیان معانی مختلف واژة "افسانه" به این دلیل است که پژوهشگرانی که منابع ادبی را مورد بررسی قرار می­دهند با این مغالطه آشنا شوند و در پژوهشهای خویش، معنای وا...

در این نوشته، نخست به ارتباط ناگزیر بین جامعه و ادبیات و بازتاب شرایط اجتماعی در آن پرداخته شده است - حتی اگر ادبیات، آینه تمام نمای جامعه نبوده، بلکه به منزله آینه دقی باشد که کاریکاتوری از واقعیت را در خویش بازتاباند. آنگاه نویسنده برای رسیدن به تعریفی منطقی از ترانه های کار اقتصادی زایا، به تعریف ترانه های عامیانه و ویژگی های آن و تعریف مفهوم کار و انواع آن پرداخته و پس از تعریف ترانه های کا...

در این مقاله، نخست ریشه‏شناسی از‏دید زبان‏شناسی تاریخی تعریف شده است و پس‏از آن، پیشینه‏ای از ریشه‏شناسی‏های انجام‏شده ذکر گردیده است؛ سپس انواع ریشه‏شناسی شامل عالمانه، شبه‏عالمانه و عامیانه مطرح شده ، آن‏گاه، بحث ریشه‏شناسی های عامیانه به‏طور مفصّل و همراه‏با مثال‏هایی در حوزۀ فرهنگی ایران شرح داده‏شده است. این مثال‏ها مربوط به جای‏نام های ایران است که به‏دلایل و اغراض گوناگون از‏جمله مسائل و ...

هفت‌پیکر، اثر گرانسنگ نظامی گنجوی، از شاهکارهای ادب غنایی است و افسانة ماهان مصری یکی از افسانه‌های این اثر است که از نظر ساختاری شباهت‌های بسیار به قصّه‌های پریان دارد. نظریّة ریخت‌شناسی ولادیمیر پراپ از جمله نظریّاتی است که با استفاده از آن می‌توان به رده‌بندی داستان‌ها و افسانه‌ها بر اساس فرم و ساختار آن‌ها پرداخت. بررسی افسانه‌ها و داستان‌های ایرانی بر اساس الگوی پراپ راهی است برای یافتن ساختا...

در این مقاله، نخست ریشه‏شناسی از‏دید زبان‏شناسی تاریخی تعریف شده است و پس‏از آن، پیشینه‏ای از ریشه‏شناسی‏های انجام‏شده ذکر گردیده است؛ سپس انواع ریشه‏شناسی شامل عالمانه، شبه‏عالمانه و عامیانه مطرح شده ، آن‏گاه، بحث ریشه‏شناسی‌های عامیانه به‏طور مفصّل و همراه‏با مثال‏هایی در حوزۀ فرهنگی ایران شرح داده‏شده است. این مثال‏ها مربوط به جای‏نام‌های ایران است که به‏دلایل و اغراض گوناگون از‏جمله مسائل و ...

این مقاله به مبحث تعریف در نظام منطق سنتی می پردازد و تلاش می کند با بیان انتقادهای وارد بر این نظام و طبقه بندی و تحلیل آنها نقاط ضعف و ناکارآمدی مبحث تعریف را نشان دهد و بر آن است که بخش تعریف در منطق سنتی فی الجمله مبحثی بی ثمر است که نه به کار تحصیل تعاریف جدید می آید و نه می تواند تعاریف دانشمندان را در علوم مختلف در خود جای داده و تحلیل و بررسی کند. پس از نقد این نظام تلاش کرده ایم شیوه ا...

پیکرگردانی، استحاله و تغییر شکل موجودات حقیقی یا خیالی به موجوداتی دیگر با بهره‌گیری از قوای ماورای طبیعی است. یکی از نمونه‌های منحصر به ‌فرد پیکرگردانی زن جادو را در اسکندرنامة نظامی می‌توان دید. در اسکندرنامه، دختری از نسل سام به نام آذرهمایون با استفاده از جادو به‌ عنوان یک ترفند نظامی برای نگهبانی از آتشکده و جلوگیری از تخریب آن، خود را به شکل اژدها درمی‌آورد. در این داستا...