تذکرة شعاعیه اثر محمدحسین شعاع شیرازی (شعاع‌الملک) یکی از تذکره‌های مهم فارسی است که در دورة قاجار و در سال 1321 هجری در شیراز تألیف شده است. تذکرة شعاعیه دربردارندة شرح حال و نمونة اشعار صد و پنج شاعر است که مؤلف در فاصلة زمانی 1300‑1320 آنها را دیده و یا از زبانشان شعری شنیده است. محمود طاووسی این تذکره را تصحیح و بنیاد فارس‌شناسی در سال 1380 آن را منتشر کرد. پرسش این پژوهش ...

حکایات موسیقایی در آثار عطار، حکایاتی است که بافت و ساختاری موسیقایی دارند و برای طرح و درک مبانی و مفاهیم عرفانی، امکانی مهم به شمار می روند. بررسی تعامل عرفان و موسیقی از منظر منظومه های عطار و نیز تذکرة الاولیاء، فضا و دیدگاه های موسیقایی عطار را نیز مشخص می کند. در منظومه ها و تذکرة الاولیاء عطار، 19 حکایت موسیقایی ذکر شده که در این میان، الهی نامه با 9 حکایت موسیقایی بیشترین بسامد را به خو...

عطار، یکی از بزرگ‌ترین عارفانه­نویسان زبان و ادب فارسی است که توجه ویژه­ای به حکایت در مثنوی­هایش و هم‌چنین در کتاب ارزش‌مند تذکرة الاولیاء دارد. عدم توجه به داستان­پردازی و حکایت­نویسی در متون کهن فارسی موجب شده که حکایت­های عرفانی و عناصر داستانی آن نیز مورد بی­توجهی قرار گیرد. در این مقاله تلاش شده تا ساختمان و پیرنگ حکایت­های تذکرة الاولیاء بررسی شود. عطار با زبانی ساده، حکایاتی کوتاه و مو...

نوشتن تذکرة شعرا در حوزة رواج و گسترش زبان فارسی، بیش از همه در فرارودان و هند، سابقه و روایی دارد. پس از تألیف لباب الالباب، وقفة طولانی در نوشتن تذکره روی داد و در قرن نهم فقط تذکرة الشعرای دولتشاه نوشته شد، اما از اواخر قرن دهم تذکره نویسی به ویژه در هند رونق گرفت؛ در آنجا به دلیل وجود حکومت های ایرانی، محیط مناسبی برای حضور شاعران و نویسندگان فارسی زبان فراهم آمده بود. یکی از تذکره های مهم ...

تذکرة الاولیا همانند بسیاری دیگر از تذکره های عرفانی، تا حدودی ویژگیِ کشکول گونگی دارد؛ از این رو، حتّی اگر امروز همة نسخه های اقدم و اصحّ این کتاب نیز وجود داشت، باز هم تصحیح آن با دشواری های زیادی مواجه بود. نویسنده یا نویسندگان این کتاب، غالباً در حُکم مدوّن و گزینشگرِ مقامات و یا کُتُب شرح احوال بوده اند و این احتمال که به دلایل گوناگون، در منابع آنها تصحیفات و تحریفاتی راه یافته باشد، تقریباً قطعی ب...

از دیدگاه سبک شناسی نظم ، شعر دورة قاجاریه ، شعر دورة بازگشت نام دارد . این نامگذاریها در آغاز کار سبک شناسی مناسب و مفید بودهاند. اما حقیقت اینست که اگرچه شعر هر دوره ای ویژگیهای مشترکی دارد که بر اساس آن ، برای آن دوره نام گذاری کرده اند ولی در عین حال ، نمیتوان شعر هر شاعر یا هر منطقه ای را که در آن بازة زمانی بوده است دارای همان مشخصات ثابت دانست . برای رفع این نقیصه لازم است تا با دقت و حو...

رویکرد اصلی مقالۀ حاضر این است که یکی از میراث‌های ادبی زبان و ادب فارسی، یعنی تذکرة الشعرا، را به دوستداران فرهنگ و ادب معرفی کند و گردوغبار گذشت زمان و بی‌توجهی اهل ادب را از چهرۀ آن بزداید و با ارائۀ گزارشی از ساختار و محتوای آن، گامی هرچند کوتاه، در زنده نگه داشتن یکی از آثار گرانسنگ عرصۀ زبان و ادب فارسی بردارد. نسخۀ خطی این کتاب در بخش نسخ خطی کتابخانۀ وزیری یزد به شمارۀ 2604 نگه...

تذکرة الاولیای عطار نیشابوری یکی از مهم‌ترین آثارِ صوفیانۀ زبان فارسی و فرهنگ ایرانی است. عطار برای نگارش این کتاب، که شرح حال حدود یک‌صد ‌تن از اولیا و چهره‌های برجستۀ تصوف اسلامی است، از منابع گوناگونی بهره برده که هنوز برخی از این منابع برای ما ناشناخته باقی مانده است. پاره‌ای از این منابع به زبان عربی و برخی دیگر به زبان فارسی بوده است. شناخت مآخذ عطار در تدوین تذکرة الاولیاء، ما را با سرچشم...

ابن باکویة شیرازی از صوفیان برجستة قرن چهارم و پنجم است. بیتی که سعدی (قرن هفتم) در آن اسمی از باباکوهی برده و عبارتی از عیسی بن جنید شیرازی (قرن هشتم) در تذکرة هزار مزار که از شیخ علی باباکوهی نام برده و نیز سخن رضاقلی خان هدایت در تذکرة ریاض العارفین (قرن 13) در انتساب دیوانی که شاعری با تخلّص کوهی سروده، به ابن باکویه موجب شده او که به احتمال زیاد در نیشابور دفن شده با شخصی به اسم باباکوهی که...

تذکرة‌التواریخ نوشتۀ عبدالله کابلی مشتمل بر تاریخ انبیا، تذکرة اولیاء، تذکرة شعرا و موادالتواریخ است و بخش اعظم آن به عین عبارات از منابع شناخته شده و در دسترس اقتباس شده است. اما نکتۀ بسیار نظرگیر این کتاب در آن است که نویسنده در زندگینامۀ هر یک از اشخاص تاریخ دقیق وفات و احیاناً تولد او را به روز و ماه و سال به دست داده است؛ چیزی که به­‌ندرت در تذکره‌های فارسی و حتی کتابهای رجال دیده ...