گفتمان اصلاحگرایی مبتنی بر عقلانیت و مبارزه با اندیشههای تقلیدمحور حاکم بر جهان عرب توسط سیدجمالالدین و محمد عبده باعث شده که برخی، آنها را منتسب و متمایل به اندیشههای عقلگرای معتزله بدانند و در امتداد اندیشههای آنها نیز مکتب نومعتزله یا احیای مجدد اندیشههای اعتزالی را ببینند. در این مقاله، ابتدا با رویکردی انتقادی خاستگاه مطرحشده برای مکتب نومعتزله بررسیشده است. سپس نظرات مختلف در باره چگونگی ...

گنوستیسیزم جریان فکری برجسته‌ای است که در سده دوم میلادی وارد جهان فکری یهودی- مسیحی شد و چالش‌های فکری مهمی را در حوزۀ الهیات یهودی- مسیحی پدید آورد. این چالش‌ها منجر به بررسی خاستگاه و ریشۀ اندیشه‌های گنوسی شد و نظریه‌های مختلفی را به دنبال داشت. یکی از این نظریه‌ها خاستگاه کیش گنوسی را یهودیت می‌داند. از یک سو استفادۀ گنوسی‌ها از مضامین و حتی واژگان و اصطلاحات عهد عتیق، نشان از عناصر یهودی د...

در این پایان نامه تقابل مسیحیت رسمی با آیین گنوسی در سده های نخست میلادی بررسی شده است. با اینکه در صدر مسیحیت دیدگاه منسجمی دربار? اصول اعتقادی وجود نداشت، اما به مرور، قرائت رسمی از باورهای الهیاتی به وجود آمد. ما در این نوشتار به موضوعاتی پرداخته ایم که بین قرائت رسمی مسیحیت و نهضت گنوسی به تقابل و اختلاف نظرات فراوانی دامن زده شد. مسیحیان و گنوسیان هر کدام آراء خاصی دربار? مباحثی چون خداشنا...

هفت پیکر نظامی اثری رمزی و نمادین است که تمام اجزای آن از ساختاری واحد و منسجم برخوردار است. این اثر علاوه بر نشان دادن قدرت داستان سرایی نظامی، نشانه های آشنایی نظامی با میراث غنی ادبی، فرهنگی و عرفانی بازمانده ازادوار پیشین را در بر دارد. بخشی از این میراث متعلق به اندیشه های گنوسی و مانوی و نیز حکمت هرمسی است. هدف این مقاله نشان دادن ردپای این اندیشه ها در یکی از داستان های هفت پیکر است. در ...

گنوس واژ ه ای است یونانی به معنی دانش و معرفت و گنوستیسیزم به معنی مذهب گنوسی، نا میاست برای برخی مکاتب دینی و آئینی، که نجات انسان را در گرو دستیابی به نوعی معرفتپوشیده و سر ی می دانستند که تنها در اختیار برگزیدگان قرار داشت . این مکاتب از حوالی دو قرنپیش از میلاد تا قرن دوم میلادی در منطقۀ شامات، به ویژه اسکندریه در مصر، فعال بودند وآموزه هایشان به شدت بر الهیات یهودی، مسیحی تأثیر نهاد و توان...

گنوسیسم یا مذهب گنوسی، کلمه‌ای یونانی به معنای معرفت و شناخت، عنوان مجموعه‌ای از ادیان و مذاهب و نحله‌های دینی است که در قرون اول و دوم میلادی در فلسطین، سوریه، بین‌النّهرین و مصر وجود داشته است. دین و آیین گنوسی از جمله عقایدی است که بر عرفان اسلامی تأثیر نهاده است و تشابهات بسیاری بین آن دو، وجود دارد. سهروردی از عرفایی است که در آثار او اندیشه گنوسی بسیار مشهود است. این مقاله اندیشه‌ای گنوسی ...

مکتب گنوسی از مهمترین مکاتب دینی-عرفانی سده‌های اول پیشامسیحی و پس از آن است که شالوده‌ای از بنیادی‌ترین اندیشه‌های معرفتی و فلسفی آن روزگار را در نظام الهیاتی خود دارد. اندیشه‌هایی چون ثنویت، هبوط روح، معرفت شهودی و نظریۀ نجات و رستگاری. دراین مقاله تلاش شده تا ضمن تبیین ساختار کلی اندیشۀ گنوسی و چگونگی شکل‌گیری آن در مقام نحله‌ای فکری وتأثیرگذار، به مهمترین مبانی این مکتب در باب موضوعاتی چون ...

پژوهندگان کیش مانی بسیار اشاره کرده‌اند که کیش مانی از جمله فرقه‌های گنوسی است. گنوسی‌ها از میان انجیل‌های رسمی، انجیل یوحنّا را برگزیده‌اند؛ از آن‌روی که دربردارندۀ عناصر گنوسی دربارۀ تصلیب و رستاخیز عیسی مسیح است. از آنجا که مانی و مانویان انجیل‌های رسمی را به گفتۀ ابوریحان بیرونی مجعول می‌دانستند، از اصلِ انجیل‌های رسمی استفاده نکرده‌اند. نگارنده در پژوهش پیش رو نشان خواهد داد که مانی و مانویا...

باور به تبعید روح از خاستگاه علوی به عالم فرودین، و اعتقاد به لزوم بازگشت روح به موطن اصلی، یک موضوع مشترک در تعالیم گنوسی و آموزه‌­های تصوّف اسلامی است. این مقاله به شیوه تطبیقی ابعاد مختلف موضوع تبعید روح را در اندیشه باطن­‌گرای این دو مکتب بازنموده‌­است. برای نیل به این منظور ابتدا چهارچوب کلی نگاه متصوفه و گنوسیان به مسئله تبعید روح تبیین­ شده و سپس در ضمن تحلیل ساختار و بن‌مایه‌ دو داستان «...

گنوس واژ ه ای است یونانی به معنی دانش و معرفت و گنوستیسیزم به معنی مذهب گنوسی، نا میاست برای برخی مکاتب دینی و آئینی، که نجات انسان را در گرو دستیابی به نوعی معرفتپوشیده و سر ی می دانستند که تنها در اختیار برگزیدگان قرار داشت . این مکاتب از حوالی دو قرنپیش از میلاد تا قرن دوم میلادی در منطقۀ شامات، به ویژه اسکندریه در مصر، فعال بودند وآموزه هایشان به شدت بر الهیات یهودی، مسیحی تأثیر نهاد و توان...