در مقاله حاضر قضاء که یکی از مراتب علم حق تعالی است بررسی می‌شود. قول مشهور حکما در مورد قضاء همان علم مجردات عقلی (عقول) به موجودات امکانی است که در مرتبه بعد از ذات حق تعالی قرار دارد. صدرالدین شیرازی در مورد قضاء الاهی تعبیراتی دارد که مُوهِم این است که قضاء همان علم ذاتی حق تعالی است. طباطبایی پس از تضعیف قول مشهور حکما و ملاصدرا به این نتیجه می‌رسد که قضاء بر دو گونه است: قضاء ذاتی و قضاء فع...

علامه طباطبایی در المیزان، روایتی از نسبی‌گرایی اخلاقی را مطرح کرده، به نقد و بررسی آن می‌پردازد؛ نسبی‌نگری‌ای که به هیچ اصل اخلاقی جهان‌شمولی باور ندارد و اخلاق را تابع اهداف و شرایط متغیر اجتماعی و فرهنگی می‌داند. پرسش پایة این جستار این است: علامه طباطبایی چگونه و بر پایة چه پایگاه فکری‌ای نسبی‌نگری اخلاقی را  نقد می‌کند؟ دستاورد پژوهش حاضر این است که علامه سه نوع مغالطه را در ادعای...

محمدحسین طباطبایی، علاوه بر مباحث انسان‌شناسانه، در تفسیر آیات جنسیتی قرآن عبارتی بنیادی دارد: زندگی مرد، عقلانی و زندگی زن، احساسی و عاطفی است. با وجود توضیحات نسبتاً مفصل وی درباره عقل، اشتراک زن و مرد در انسانیت در عین تفاوت تکوینی دو جنس، اغلب واژه «عاطفه» بدون تعریف مشخص و در معانی گوناگونی در تفسیر المیزان به کار رفته است. پژوهش حاضر با روش پدیدارشناسی و طبق گام‌های پیشنها...

اثبات نظریۀ اتحاد عاقل و معقول و پاسخ به ایرادات ابن سینا بر این مسئله، از جمله ابتکارات و نوآوری‌های فلسفی صدرالمتألهین به‌شمار می‌رود. علامه طباطبایی با وجود انتقاداتی که بر یکی از براهین صدرالمتألهین دارد، خود اتحاد عاقل و معقول را می‌پذیرد و برای اثبات آن روش جدیدی را به‌کار می‌گیرد. در این مقاله علاوه‌بر بررسی انتقادی برهان علامه طباطبایی، از وجوه افتراق دیدگاه علامه و صدرالمتألهین در این ...

بازپژوهی آراء اجتماعی اندیشمندان مسلمان در حوزه مسائل بین‌الملل، موضوعی درخور توجه است. علامه طباطبایی، مفسری آشنا با گستره اندیشه‌های معاصر، به فراخور آیات قرآنی، بدین امر اهتمام داشته است. مقاله حاضر با روشی تحلیلی، خطوط کلی جهان‌بینی قرآنی علامه طباطبایی در عرصه بین‌الملل و اصول حاکم بر تعامل‌های دولت اسلامی با دیگر کشورها را بررسی کرده است. به اجمال می‌توان اذعان داشت که وی معتقد است غالب ا...

مقاله­ حاضر با ارائه یک نظام دسته­بندی از نظریات بر اساس تقابل­های دوگانه سوسوری، نظریه «انحطاط ایران» جواد طباطبایی را بررسی و نقد می­کند. بر اساس این دسته­بندی، ابتدا ملت از دولت، سپس عوامل درونی از بیرونی و آن‌گاه رویکرد ذهنی از عینی تفکیک می­شوند. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی نشان می­دهد که نظریه طباطبایی، نظریه­ای ملت­باورانه بیرونی ذهنی است. در این نظریه، هرچند بر عوامل درونی...

نظریۀ ادراکات اعتباری علامه طباطبایی (ره) که یکی از اندیشه‌های کانونی و محوری ایشان است همواره به‌منزلۀ نظریه‌ای معر‌فت‌شناختی تحلیل و بررسی شده ‌است، اما نگاهی جامع به آثار علامه طباطبایی (ره) جهت واکاوی موارد استفاده و بهر‌ه‌برداری از این نظریه از سوی ایشان، نشان می‌دهد که علامه به این نظریه نگاه وجود‌شنا‌ختی نیز داشته‌ است. از این زاویه، نشئۀ دنیا، نشئۀ اعتباریات است که مابین دو نشئۀ بدء و ع...

در این رساله بر آنیم که به بررسی مبانی عقلی و نقلی امامت از دیدگاه علامه طباطبایی بپردازیم. این مساله در نگاه تشیع و به ویژه علامه طباطبایی به عنوان یکی از بارزترین نمایندگان این مکتب, یکی از مسائل مهم اعتقادی است که همچون دیگر اعتقادات, بیشتر در حیطه علم کلام مورد کنکاش قرار می گیرد. امامت به تعبیری دنباله نبوت است اما تفاوت هایش با آن, مهر خاتمیت بر نبوت زده و حقیقتی به نام امامت را ایجاد کرد...

بحث ازذاتی و عرضی دین،یکی از مباحث اصلی ومهم فلسفه دین و کلام جدید می باشد، این بحث به صورت منطقی پس از بیان ضرورت دین و اثبات آن مطرح می گردد. در این بحث وجود دین مفروض(اعم از اثبات یا فرض اثبات) گرفته شده آنگاه سوالاتی در آن خصوص مطرح می گردد. برخی از آن پرسشها عبارتند از:آیا دین اجزاء یا جزء ذاتی دارد؟ اگر پاسخ مثبت است اجزاء عرضی چطور؟ کدام اجزاء ذاتی و کدام عرضی اند؟ملاک تمیز اجزاء ذاتی از...

در تفکر فلسفی ما معجزه نامی آشنا و مسأله ای مهم و ضروری است و بخشی از باورهای دینی بر آن تکیه دارد. معجزه از واژه هایی است که تنها اختصاص به تفکر فلسفی ما ندارد. با دقت و تعمق در ماهیت اعجاز و همچنین کند و کاو در نظام علی – معلولی حاکم بر جهان به این نکته می رسیم که تعریف روشن از معجزه چندان هم سهل و آسان نیست. فلاسفه گذشته معجزه را بر مبنای طبیعت شناسی قدیم و قبول اصولی چون تاثیر عقول و نفوس...