زنان یزدی در فرهنگ ایرانی به ویژه پس از اسلام خاصه در قرن‌های هفتم تا نهم هجری قمری، به عنوان بخش مؤثر جامعه اسلامی یزد شناخته می‌شوند. نقش آنان در تحول کیفی معماری این شهر، به خصوص دوران حکومت ایلخانی تا تیموری (قرن‌های هفتم تا نهم) چشمگیر بوده و این امر به خوبی در آثار معماری بر جای مانده از آن دوران، مشخص است. ازآنجا که تاریخ‌نگاری ایران به نقش مؤثر زنان در کنار مردان درباری در زمینه تاریخ م...

بیشتر جنبش‌های احساسی و مکتب‌های فکری ایرانی که پس از شکست ساسانیان شکل گرفته از اندیشه‎ها و زمینه‌های اجتماعی خالی نبوده است؛ از جملة آن‌ها گرایش‌های گروهی صوفیان است که، ازطریق دعوت به زهد و استغنا، هدف شخصیت‌بخشی و بیدارگری داشته‎اند. البته این هدف‌ها از دید مراکز حکومتی پنهان نمانده و دریافته‎اند که توجه بزرگان این مکتب‌ها به پاکی نفس و تربیت رفتاری مردم، نتیجه‎اش اثبات و ثبات شخصیت انسانی ...

 جنون المجانین تألیف قوام‎الدین سنجانی خوافی (734-820ق) از نگاشته‌های صوفیانۀ اوائل سدۀ نهم هجری است که دربردارندۀ اطلاعات ارزنده‌ای از صوفیان آن روزگار، نحله‌های مذهبی و جریان‌های کلامی و نیز واردات و واقعات مولف است که با بیانی ادبی قلمی شده است. مولف، کوشیده تا مجالس و تأمّلات عرفانی خود را به شیوۀ پرسش و پاسخ، و اغلب به یاری تمثیل و زبان حال به مخاطب تفهیم کند و از این رهگذر به شرح و تأ...

در پژوهش‌های جدید تاریخ قرائات فرضیه‌ای مطرح شده است که مطابق آن، در انتقال از سدۀ سوم به چهارم تغییری در وجهۀ علم قرائات ایجاد شد. قرائات که تا پیش از آن همچون یک قرینۀ ادبی و با کم‌ترین‌ محدودیت نقل و استفاده می‌شد، در ابتدای سدۀ چهارم به استفاده از الگوهای حدیثی متمایل شد، ابزارهای متعددی از حدیث را برای صحت‌سنجی به‌کار بست و چارچوب یک علم نقلی را به خود گرفت. در مطالعۀ پیشِ‌رو یکی از شواهد ا...

خط نستعلیق از حدود قرن دهم هجری قمری تا به امروز مرسوم ترین خط خوش در میان ایرانیان است. روایات سنتی، واضع نستعلیق را میرعلی تبریزی از خوشنویسان زمان امیر تیمور دانسته اند. اما مطالعات بیشتر نشان می دهد که این خط چندین دهه قبل از زمان حیات میرعلی تبریزی شکل گرفته است. خط نستعلیق از بدو تکوین، یعنی نیمة دوم قرن هشتم هجری، مکاتب متعدّد و مختلفی را در ایران و سایر ملل اسلامی چون هند، پاکستان، افغان...

پس از فروپاشی عباسیان در بغداد، دستگاه خلافت در سال 659 هجری قمری به مصر انتقال یافت و تا حمله سلطان سلیم در سال 923 هجری قمری پایدار ماند. اقبال جامعه مصر به خلافت عباسی برآمده از زیر ساخت­های تاریخی و اجتماعی خاصی بود که محتاج تحلیل و بررسی است. پرسشی که این مقاله حول محور آن سامان یافته، این است که جامعه مصر با کدام زمینه ها و بسترهای تاریخی به تاسیس و تجدید خلافت عباسی در این سرزمین راغب شد...

یکی از  عناصر مهم در تصحیح متون کهن، شناخت و فهم دقیق پاره‌ای از اصطلاحات نسخه‌شناسی است که می‌تواند مصحح را در سنجش اعتبار دستنویس‌های مورد استفادۀ خود یاری رساند. ما در این نوشتار می‌کوشیم یکی از اصطلاحاتی را که کاتبان در انجامۀ دستنویس‌های فارسی و عربی، برای بیان کیفیت کتابت به کار می‌برده‌اند، واکاوی کنیم. بدین منظور، نخست واژۀ "تنمیق" را از لحاظ تاریخی و کاربردی بررسی کرده‌ایم و در ادامه ک...

حج تجلّی تمام عیار احکام عملی، عصاره اسلام و کمال عبودیت است و به عنوان یکی از ارکان عبادی و معنوی، جایگاهی رفیع در زندگی انسانها دارد. کعبه نقطه مرکزی زمین که با هبوط حضرت آدم (ع) مرکز عبودیت انسانها قرار گرفت و در زمان حضرت ابراهیم(ع) به امر خداوند ساخته شد و با ظهور اسلام ارج و قرب زیادتری پیدا کرد و مناسک حج را پیامبر اکرم (ص) بصورت عملی آموزش دادند و اسرار آن توسط امامان معصوم به طور مفصل ب...

فروپاشی سیاسی هر حکومت به معنای محو کلیه آثار فرهنگی آن حکومت نیست به خصوص زمانی که حکومت مورد نظر، از بنیان‌های فرهنگی استواری برخوردار باشد. انقراض سیاسی ساسانیان یک تحول سیاسی‌-  مذهبی بود که بازتاب فرهنگی این دوره تا قرن‌ها پس از ساسانیان در تولیدات فرهنگی قلمرو آن  قابل مشاهده است. مطالعه معماری دوره اسلامی به ویژه قرون اولیه آن با اتکاء به این موضوع، دستاوردهای قابل توجهی در پی خواهد داشت...