متون حماسی فارسی یکی از انواع مهم و اثرگذار در تحقیقات ادبی است. شناخت و تصحیح دست‌نویس‌های متروک این متون نقش تعیین‌کننده‌ای در بهتر نمایان‌کردن تاریخ ادبیات ایران دارد. با توجه به منابع موجود، تعدّد و تنوع حماسه‌های دینی بیش از دیگر وجوه حماسی دیده می‌شود؛ اما فقر شناخت و پژوهش در حماسه‌های دینی فارسی سبب شده است مشخصات و وضعیت بسیاری از این آثار ارزشمند همچنان نامعلوم باقی بماند. این جستار در...

در بیشترِ پژوهش­هایی که تا امروز درباره «آیین­های ایرانی» در ادب حماسی منتشر شده، شواهد عموماً محدود به شاهنامه بوده و در این حدود نیز آداب و رسوم نادر و درخور بحث از توجّه و بررسی به دور مانده است. در مقاله حاضر با مطالعه در ادب حماسیِ ایران به معنای کامل و دقیق این اصطلاح، چند نمونه از رسوم، ویژگی­ها و بن­مایه­های کمتر شناخته شده پهلوانی استخراج و تحلیل شده است. مطابقِ این چند آیین و مضمون داستانی...

«عنتره بن ‌شداد» شاعر حماسه‌سرای عرب یکی از پهلوانان نامداری است که از طریق حضور در جنگ‌های متعدد ایران و اعراب در روزگار پیش از اسلام با ایران عهد ساسانی ارتباط داشت. او جلوه‌هایی از تعاملات اعراب را با ساسانیان به همراه مشاهدات خود از وقایع و حوادث در شعر حماسی خود منعکس کرده است. او علی‌رغم رویارویی‌های خصمانة دیرین، بسیاری از فضایل سلاطین ساسانی را بازگو و حقایقی متعدد از شکوه و عظمت فرهنگ ...

در خوانِش­های دوباره و نوین از روایت­های تاریخی و اساطیری،  گاه با شباهت­های بنیادین و انکارناپذیری روبرو می­شویم که می­تواند همسانی برخی از کهن الگوها را در شکل­دهی به ساختارِ اندیشه­های انسانی، گوشزد کند؛ از جمله این داستان­ها، روایتِ ایرانی زندگی ایرج و روایت عبری یوسف (ع) است؛ اگرچه در روایات کهن، داستان ایرج نیز به عنوان متنی مذهبی و مقدّس قابل اعتنا بوده است؛ امروزه، از آن بیشتر به عنوان متنی...

پشوتن، نام‌بُردارترین پسر گشتاسب در سنّت و ادبیات مزدیسناست. در باب فرجامِ کارِ وی با چند روایت متناقض روبه‌رو هستیم: نخست مشهورترین روایت بر پایۀ اَسناد و شواهد موجود از گزارش‌ها و روایت‌های متون کهن پهلوی، پشوتن یکی از بی‌مرگانیست که در آخرالزّمان پیش از هزارۀ‌ هوشیدر، علیه بدکاران و دیوان رستاخیز می‌کند و هم‌چنان در هزارۀ هوشیدرماه، سروری خواهد کرد. دیگری روایتی از چگونگی نامیرایی پشوتن با خوردن ش...

خاقانی شروانی قصیده­سرای بزرگ سدۀ ششم هجری قمری، به میزانی بسیار از روایات شاهنامه و داستان­های اساطیری و پهلوانی در شعر خود بهره برده است. برخی شواهد نشان می­دهد که شاعر در شعر خود به داستان­هایی حماسی و پهلوانی از شاهنامه اشاره می­کند که مربوط به روایت فردوسی از شاهنامه نیستند و مشخّصاً در شاهنامۀ فردوسی وجود ندارند یا به گونه­ای دیگر روایت شده­اند. نگارندگانِ این سطور، این فرض را مطرح می­کنند ک...

«عنتره بن ‌شداد» شاعر حماسه‌سرای عرب یکی از پهلوانان نامداری است که از طریق حضور در جنگ‌های متعدد ایران و اعراب در روزگار پیش از اسلام با ایران عهد ساسانی ارتباط داشت. او جلوه‌هایی از تعاملات اعراب را با ساسانیان به همراه مشاهدات خود از وقایع و حوادث در شعر حماسی خود منعکس کرده است. او علی‌رغم رویارویی‌های خصمانة دیرین، بسیاری از فضایل سلاطین ساسانی را بازگو و حقایقی متعدد از شکوه و عظمت فرهنگ ...

زبان حماسی، زبانی ست فاخر، دارای سبکی عالی و الفاظ و عبارات سنگین و مطنطن هستند؛ به گونه ای که از زبان عادی فاصله می گیرد و برجستگی خاصی پیدا می کند. این زبان، نه تنها در شعر کهن، بلکه در شعر نو نیز وارد شده و شاعران، متناسب با مقتضای زمانی خود، از آن استفاده کرده اند. از جمل? این شاعران، سیّد علی موسوی گرمارودی، شاعر، نویسنده، محقّق ادبی و خالق آثار برجسته در حوز? شعر آیینی و پایداری است که در ف...