به باور بسیاری از ادیبان و فولکلورشناسانی که در زمینۀ مشترکات ژانرهای نثر شفاهی و ادبیات به تحقیق مشغول اند، اسطوره نطفۀ معنوی نثر شفاهی و عامل پیدایش انواع ادبی است. برخی نیز این موضوع را براساس شباهت تیپولوژی و عوض شدن نقش های اساطیری تحلیل کرده اند؛ مثلاً به باور پراپ، افسانه ها از اسطوره ها مواد زیاد گرفته اند؛ اما این بدان معنا نیست که اسطوره ها و افسانه ها یک چیزند. در این مقاله، تفاوت ها ...

این مسأله که اسطوره ها، در شبکه هایی از روابط بینامتنی، چگونه و با چه سازکارهایی دگرگون می شوند و ساختارها و الگوهای موقتی آنها، همراه با دیگر جریان های پویای متنی و اجتماعی و فرهنگی و...، چگونه فرومی پاشد و باز سازی می شود، می تواند به عنوان یکی از مسائل مهم در گفتمان علوم انسانی مطرح شود. به این منظور، تفسیر ابوالفتوح رازی، که به سبب ویژگی های ناشی از ترجمه ای و تفسیری بودن آن، مفهوم انتقال و...

شاهنامه اثری است حماسی، متشکّل از عناصر اسطوره‌ای و تاریخی که در قالب روایت داستانی بیان شده است. آمیختگیِ اسطوره و تاریخ در شاهنامه، و تحوّل و دگرگونیِ داستان‌های آن تا زمان منظوم شدن به‌دست فردوسی، پیچیدگیِ خاصّی به ساختار داستان‌های آن، داده است، چنان‌که ما احساس می‌کنیم با مجموعه‌ای از داستان‌هایی متعدّد و متنوّع روبرو هستیم. امّا در پسِ این تکثّرها و تنوّع‌های روساختی، ژرف‌ساخت‌های مشترکی را می‌توان ا...

این مقاله به بررسی چگونگی استفاده از شاهنامه برای کودکان امروز بر پایة تفکر نظری «شاهنامه در گذر از اسطوره به قصه» می­پردازد. بنیاد شاهنامه که دوره­ای از تاریخ اساطیری ایران را دربردارد، بر بستری از اسطوره­های ایرانی فراهم آمده ­است. این اسطوره ها با گذشت روزگار به تمثیل هایی در شاهنامه دگرگون شده و ویژگی­های مثبت و منفی خود را در رمزها، رازها، نمادها و پیام­های داستان­ها بجا گذاشته­ است که برخ...

نظریه «اسطوره و آیین» یا نظریه «آیین­گرایی اسطوره» که حیات اسطوره را وابسته به آیین می داند و یکی از رویکردهای اصلیحوزه «نقد اسطوره­شناختی» است، در شکل های جدید خود، بین اسطوره و آیین پارادیمی مشترک پیدا می کند. در این جستار برمبنای این نظریه، تبلور آیین سیاوشان را در اسطوره سیاوش در شاهنامه فردوسی بررسی می­کنیم. سیاوش از ایزدان پیشازردشتی ایرانی مرتبط با اساطیر باروری و فرهنگ کشاوزی است که آیی...

امروز یه لطف پیشرفت مطالعات ساختار گرا و نظریه‌های روایت‌شناسی، امکان بازشناسی گونه‌های مختلف روایی یه شکل دقیق‌تری فراهم آمده است. شناخت قوانین روایی حاکم بر هر یک از گونه‌های و تفاوت‌های ساختاری میان آن‌ها، به درک بهتر تمایزهای میان ژانرهای گوناگون کلام کمک شایانی خواهد کرد. «حماسه» گونه‌ای است که بر اثر تکامل جنیه‌هایی از روایت اسطوره‌ای به وجود آمده است. هدف ما در جستار، هم‌سنجی یک روایت اس...

  انسان همواره در پی شناخت پدیده‌های مخاطره‌آمیز محیط اطراف زندگی بوده است. افراد و جوامع همواره به رابطة معنادار بین پدیده‌ها معتقد بودند و بیشتر از طریق احساس و تصورات ذهنی آنها را درک می‌کردند. درک تطور این شناخت یک ضرورت است. موضوعی که در این مقاله به آن پرداخته می‌شود، ارتباط و هماهنگی شناخت اسطوره‌ای با پدیده‌های مخاطره‌آمیز است. در این راستا به این پرسش پاسخ می‌دهیم که چرا مخاطرات اسطوره...

بن مایه ها از مهم ترین عناصر قوام بخش حکایت های سنتی فارسی اند که علاوه بر ساختار، جهات معنایی و زیبایی شناختی آن ها را نیز تقویت می کنند. خاستگاه بن مایه های داستانی، متعدد و گاه نامشخص است: برخی از آن ها از عناصر اسطوره ای و بعضی دیگر زادۀ فرهنگ مردم اند؛ تعدادی وجه تاریخی دارند و شماری نیز وجوه دینی و اعتقادی و... . بن مایه ها طی قرن ها، هم تغییر کارکرد می دهند و هم از حوزه ای به حوزۀ دیگر ن...

حضرت علی(ع) یکی از پر بسامدترین مضامین تصویرسازی در نگارگری ایران بوده است، با این همه شمایل حضرت در نسخه نگاره های دوره های مختلف، یکسان به تصویر در نیامده است. با توجه به اینکه حضرت علی(ع) با ویژگی ها و صفات پسندیده متعددی شناخته می شود و روایت های گوناگونی پیرامون زندگی و شخصیت آن بزرگوار، در اسلام به خصوص شیعه (اثنی عشری) مطرح شده، هدف اصلی این مقاله، بررسی شمایل نگاری حضرت علی(ع) در نگارگر...

در این مقاله به بررسی ریخت شناسانۀ شعر «کتیبه» اخوان ثالث پرداخته ایم. به این منظور، نخست به تعریف ریخت شناسی پرداختیم، سپس روایت اسطوره ای «کتیبه» را از منظر این نظریه، مورد تجزیه و تحلیل قرار دادیم و به خویشکاری­ ها، شخصیت ها و حرکت های روایت تقسیم کردیم. «کتیبه» از شعرهای روایی اخوان است که شکلی نمایشی و دراماتیک دارد. شیوۀ روایت و داستان پردازی در این شعر به گونه ای است که شاعر با توصیف های...