بانوگشسب تنها زن پهلوان ایرانی است که دربارۀ او و کردارهای پهلوانی اش، منظومه ای مستقل شکل گرفته است. در میان منظومه های پهلوانی که پس از شاهنامۀ فردوسی به نظم درآمده اند، دو منظومۀ برزونامه و بانوگشسب نامه در منطقۀ کوهمرّه سرخی رواج یافته است. روایت شفاهی موجود در این منطقه، آمیزشی از حماسه و باورهای اساطیری ساکنان آن است که واکاوی آن، افزون بر ثبت روایتی که پیش از این در هیج منبع و مأخذی بررسی...

اَژدَها در داستان­های اسطوره­ای ایران، نماد گجستگی بویژه نماد خشک­سالی است. پژوهش­گران، نبرد پهلوان و اَژدَها را نماد نبرد ترسالی با خشک­سالی می­دانند. در این جستار انگاره­ای دیگر دربارۀ سرشت برخی اَژدَهایان در داستان­های اساطیری به پیش کشیده­می­شود. چکیدۀ سخن این است که اگرچه اَژدَها در اساطیر، نماد خشکی است؛ در برخی داستان­هایِ اَژدَهااوژنی، گزاره­هایی است که نشان­می­دهد اَژدَها نماد خشکیِ سرمایی است نه خش...

جوزف کمبل مبتنی بر آرای کارل گوستاو یونگ با طرح کهن الگوی سفر قهرمان، عرصه ای جدید در نقد کهن الگویی، پدید آورد. آرای کمبل درباره این کهن الگو، قابلیت های فراوانی برای تجزیه و تحلیل تطبیقی و زیبایی شناسی آثار داستانی، به ویژه حماسه های کهنی که در آنها پهلوان مراحلی چندگانه را برای رسیدن به هدفی مقدس و انسانی پشت سر می گذارد، دارد. هفت خوان رستم را در شاهنامه نیز می توان مبتنی بر آرای کمبل بررسی...

در داستان های منثور عامیانه، زنان نقش هایی گوناگون برعهده دارند. در مقایسه با نقش منفعل و تزیینی زن در ادبیات رسمی و غنایی؛ نقش زنده، پویا، اثرگذار و گاه محوری زن در قصه های عامیانه تأمل برانگیز است. زنان فعال با شخصیت مثبتشان، آغازگر عشق، عیارپیشه، یاور قهرمان، پاسدار آزادی و آبروی خویش، جنگجو، طبیب و پرستار قهرمان، مخالف ازدواج اجباری، ثابت قدم در عشق، اهل مکر زنانه، فداکار، مهربان، خردمند، گ...

بهرام چوبینه سردار بزرگ ساسانی، نقش عمده‌ای در تحوّلات سیاسی و نظامی اواخر عهد هرمزد چهارم و اوایل عهد خسرو پرویز دارد و شرح ماجراجویی‌های وی در بخش تاریخی شاهنامه، زمینه مناسبی را برای خلق حماسه‌ای زیبا، فراهم کرده است. بررسی دقیق محتوای این داستان، بروشنی حاکی از حضور عناصر و شاخصه‌های سروده‌ای حماسی، به سبک حماسه‌های بخش پهلوانی شاهنامه است. شخصیت برجسته بهرام چوبینه نیز با وجود همه کاستی‌های...

حماسه شاید قدیمی‏ترین گونه روایی نباشد، اما به‏یقین، مسلط‏ترین گونه در تمام دوره‏های باستان و سده‏های میانی بوده است. حماسه و اسطوره در تمام فرهنگ‏ها و خرده‏فرهنگ‏ها، چه به صورت شفاهی و چه به صورت نوشتاری، دیده می‏شود. حماسه‏ از اسطوره تغذیه می‏کند و در بعضی فرهنگ‏ها ادامه آن است. ادبیات جهان سرشار از عناصر حماسی- اسطوره‏ای است. این عناصر در دو اثر برجسته در ادبیات ایران و آلمان، شاهنامه و سرود...

شواهد زیادی در شاهنامه و متون دورۀ میانه وجود دارد که نشان می‌دهد گیو، پهلوان بزرگ شاهنامه سرشتی ایزدینه دارد و ریشه‌های او به عصر کهن هندوایرانی باز می‌گردد. ویو، ایزد باد، از خدایان ارتشتار هندوایرانی است که در فرهنگ ایرانی دو پاره شد و پارۀ نیک آن وایِ وه نام گرفت. در برخی از داستان‌های شاهنامه که گیو در آنها نقش اصلی دارد مانند آوردن کیخسرو از توران به ایران، تسخیر دژ بهمن و نبرد کاس‌رود نشا...

ترجمة الخواص، تفسیرِ علی بن حسن زواره‌­ای، در 1394ش، به تصحیح منصور پهلوان منتشر شده است. پژوهش حاضر، با هدف بررسی و نقد تصحیح یاد شده، به روش توصیفی تحلیلی انجام گرفته است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که میان متن مصحَّح و نسخۀ اساس و نسخه‌های دیگر ترجمة الخواص اختلاف‌هایی اعم از حذف و اضافه، تصحیف، تغییر و جابجایی واژه‌ها و تغییر در ساختار عبارت‌ها وجود دارد و مصحِّح از بیان ا...

ترجمة الخواص اثر تفسیری علی بن حسن زواره‌ای، به سال 1394 هجری شمسی به تصحیح دکتر منصور پهلوان منتشر شده است، این پژوهش با هدف بررسی و نقد این تصحیح به روش توصیفی تحلیلی سامان یافته است، یافته های تحقیق نشان می دهد که میان متن مصحَّح و نسخه اساس و نسخه های دیگر ترجمة الخواص اختلاف هایی اعم از حذف و اضافه، تصحیف، تغییر و جابجایی واژگان و تغییر در ساختار عبارت ها دیده می‌شود و مصحِّح از بیان این تفاوت...

پاره هایی از زندگی گرشاسپ، پهلوان ایرانی، ابتدا در اوستا و متن های پهلوی آمده و بعدها در قالب روایات دیگر بازگفته شده است. اصلی ترین پاره های زندگی گرشاسپ در متون کهن، به دلاوری ها و پاره اندکی به پیوند او با پری اختصاص دارد. با توجه به آنکه ادب عامیانه همواره نگهبان پاره های حذف شده از ادبیات رسمی است، واکاویسامنامه و تومار نقالی آن شیوه مناسبی برای بازیافت پاره های حذف شده این فراز زندگی گرشا...