ره‌یافت به ذخیره‌های واژگانی متون کهن و شناخت آنها، افزون بر کارآمدتر نمودن و غنی‌سازی بیشتر گسترة واژگان زبان فارسی، گامی مؤثّر در بررسی سیر تاریخی زبان فارسی در حوزة لغات و اصطلاحات خواهد بود. تفسیر قرآن مجید، معروف به تفسیر کمبریج، یکی از ارزشمندترین آثار در بررسی جایگاه متون منثور در زبان‌شناسی تاریخی و پژوهش‌های واژه‌شناسی متون کهن است. اهمّیت واژگانی این کتاب، فراتر از یک تفسیر قرآن است و د...

در این مقاله کوشش شده است تا مبتنی بر رویکردی تحلیلی – مقایسه‌ای ‌اختلاف صورت‌نگاشته‌های دو واژة «رخش» و «دخش» در فعل مرکب «رخش / دخش‌کردن به معنای «تیره و سیاه کردن» در چهار بیت شاهنامة فردوسی واکاوی، مقایسه و شرح شود. بنابراین، در مسیر شرح و پردازش مباحث نوشتار، به بررسی جایگاه صرفی و معنایی این واژگان، در چارچوب رویکرد مقایسه‌ای به نسخه‌های مورد بررسی شاهنامه پرداخته‌ایم. نتایج پژوهش از جمله...

نفوذ و گسترش شایان توجه واژه‌های زبان فارسی، در ادوار مختلف، در زبان‌های گوناگون، از جمله موضوعات قابل‌ توجه در حوزۀ ریشه‌شناسی و مطالعات تاریخی است. از جمله زبان‌هایی که در طول تاریخ، به طور غیرمستقیم، وام گیرندۀ واژه‌هایی از زبان فارسی بوده‌اند، می‌توان به زبان‌های اروپایی، و از آن جمله انگلیسی، اشاره کرد. بررسی این دسته از واژه‌ها خود ارائه‌کنندۀ تصویری گویا از فرهنگ، تمدن و رویدادهای اجتماع...

موضوعات مربوط به ساختار هجا و همچنین سازماندهی واحدهای واجی در درون هجا و فراتر از آن یعنی در مرز بین دو هجا، از جمله مباحث مطرح حوزة واج شناسی محسوب می شوند. در این مقاله تلاش شده است تا با تکیه بر زبان فارسی، با نگاهی نو به موضوع ساخت هجا و واج آرایی پرداخته شود. زبان فارسی دارای ساختار هجایی (c)v(c)(c) است. هدف کلی مقالة حاضر این است که نشان دهد اولاَ آیا تفاوتی میان واج آرایی یک هجا به صورت ...

] برای معناپژوهیِ واژة «ارشاد» می‌توان یک فرهنگ فارسی ـ عربی را گشود و معنای آن را استخراج کرد. اگر بخواهیم بیشتر بررسی کنیم، می‌توانیم در فرهنگ‌های دیگر فارسی ـ عربی، معنای این واژه را جست‌وجو کنیم. این راهی ساده و البته غیرمحققانه است که نتیجة آن را نمی‌توان مهملی برای ابتنای یک فعالیت پژوهشی قرار داد. این فعالیت نه مورد تأیید علم زبان‌شناسی و معناشناسی است و نه، همان‌گونه که خواهیم دید، در بس...

رستم‌التواریخ و رستم‌الحکما دو ترکیب بدیع‌اند که نه در میان عناوین کتاب‌های تاریخی فارسی می‌توان ترکیب ظاهراً بی‌مسمّایی هم‌چون رستم‌التواریخ یافت و نه هیچ حکیمی برای معرفی خود از واژة «رستم» مدد جسته است. این امر می‌تواند بیانگر پدیدة جالبی در تاریخ تاریخ‌نگاری فارسی باشد.   مسئلة محوری در این مقاله آن است که چرا محمد‌هاشم آصف به مطالبی‌ پرداخته است که در کمتر کتاب تاریخ‌نگاری آمده است. در این...

هر زبان پویا همواره کلماتی را به زبانهای دیگر وام داده ، متقابلاً الفاظی را از آنها اخذ نموده است. زبان فارسی نیز از این قایده مستثنی نبوده ، ضمن گرفتن لغاتی از دیگران، کلماتی را نیز به آنها ارایه نموده است، لیکن آنچه مهم به نظر می رسد این است که در بین محققان و علمای زبان فارسی - آنگونه که شایست? آن می باشد - توجهی به وجود کلمات فارسی در دیگر زبانها نشده ، تحقیقی جامع در این مورد صورت نپذیر...

خرابات در ادبیات فارسی هم به معنی حقیقی و منفی، به میکده و محل فسق و فجور و هم به معنی مجازی و مثبت، به جایگاه پاکبازی و فناگاه عاشقان و عارفان دلالت می­کند. شاعران زبان فارسی در قلمرو این واژه  مضامینی بکر آفریده­اند. گرد آمدن  معانی متناقض در این واژه و در عین حال بسامد بالای کاربرد و تبدیل آن به اصطلاح کلیدی و مهم در متون ادبی و عرفانی، سبب شده جایگاه درخور توجهی پیدا کند. بدین منظور، در این...

چکیده  تبیین حوزة معنایی واژگان تک کاربرد، در قرآن کریم امری است که در گرو شناخت معنای دقیق واژه است. در معناشناسی واژگان تک کاربرد، نخست، ریشه شناسی واژة مورد نظر و سپس، تبیین روابط مفهومی این واژه با دیگر واژگانِ مرتبط و در نهایت تبیین جایگاه واژة مورد نظر در مفاهیم مرتبط با آن، ارزیابی می­گردد. در این نوشتار، به ریشه شناسی، تطوّر معنایی، روابط مفهومی و در نهایت به معناشناسی واژة «امشاج» در قرآ...

برای ارائة مفهومی از آنچه که از آن به «تربیت اسلامی» یاد می شود، تاکنون عمدتاً واژة «تربیت» مورد اهتمام واقع شده است؛ ولی آیا براستی این واژه به تنهایی کفایت می کند و یا اینکه در آموزه های اسلامی واژه های دیگری هست که از بررسی مجموع آنها می توان تربیت اسلامی را ارائه نمود؟ به نظر می رسد که واژة «تربیت» به تنهایی کفایت نمی کند و لازم است در کنار آن واژگانی چون «تنشئه، هدایت، رشد، اصلاح، تزکیه، ت...