برخی از تفاسیر عرفانی از قوائد و اصول تفسیری و استظهار از نصوص پیروی نکرده و دچار افراط گردیده و در ورطه تفسیر به رای گرفتار شده اند. اینان از آیات و روایات به عنوان ابزاری در جهت تایید اصطلاحات و اصول تصوف و مکتب عرفانی خویش بهره برده اند. برخی دیگر با نگرش عرفانی مبتنی برقرآن و سنت، به تفسیر، سعی نموده اند که با بیان رموز و اشارات، لطایف باطنی قرآن را با ادبیات ویژه عارفانه ترسیم کنند و در عی...

از قرن دوم هجری صوفیه با وارد کردن مفهوم «محبت» در سخنان خود، نسبت جدیدی میان خود و خداوند تعریف کردند، این تعریف اگرچه در ابتدا با مخالفت های از جانب فقها و متکلمین روبرو شد اما به تدریج جای خود را در گفتمان صوفیه پیدا کرد، تا این که در نهایت در آغاز قرن ششم مفهوم «عشق» نیز به طور رسمی وارد اقوال و آثار ایشان شد. تلاش صوفیه در این چهارقرن برای تعریف و توضیح این مفهوم، تصوف را وارد مرحلة جدیدی ...

با ظهور اسلام و آغاز وحی، گروهی در جامعه اسلامی شکل گرفت که به قُرّاء مشهور شدند. آنان از بزرگان و خواص جامعه اسلامی به شمار می‏آمدند. شناخت قرّاء و بررسی نقش آنان در تحولات فرهنگی، سیاسی قرن اول هجری محور اصلی بحث حاضر است.در بعد فرهنگی، قاریان، رهبران اندیشه و کارگزاران تولید و نشر علوم مختلف، از جمله: قرآن، تفسیر، فقه، حدیث، تاریخ و ادبیات عرب، در تمدن اسلامی بودند. آنان با حضور خود درمناطق تاز...

اسلام یک دین تمدنی و شهری است. بارزترین تأکید تاریخی بر شهری بودن اسلام، اقدام رسول خدا(ص) در نخستین سال هجرت برای پیاده کردن طرح جامع شهر یثرب بود. در حقیقت اسلام برای تحقیق اهداف اجتماعی و دینی خویش به شهر نیاز داشت. تاریخ اسلام سرشار است از مأموریت سکونت شهروندان و اقطاع اراضی و مرابطه (مرزبانی) در سرحدات کشور اسلامی که به تدریج به شهر تبدیل شدند. دو عاصمه عظیم اسلام بغداد و قرطبه اولی در ...

قرن ششم و هفتم هجری دو قرن مهم و حساس در تاریخ سفالگری ایران محسوب می شوند. پایان نامه ی حاضر پژوهشی است پیرامون تکنیک سایه نما که از انواع فنون رایج در آن دوره بوده است. گرچه به دلیل عدم وجود نمونه های تاریخ گذاری شده ی این تکنیک، نمی توان در مورد زمان دقیق پیدایش آن اظهار نظر کرد اما وجود نمونه های فراوانی از این فن در قرن ششم هجری قمری گواهی رواج آن در این مقطع زمانی می باشد. در پژوهش پیش ر...

 تاکنون دربارۀ سرایندۀ سام‌نامه بحث‌های بسیاری بین پژوهندگان درگرفته است. برخی سرودن آن را به شاعر نامدار قرن هشتم، خواجوی کرمانی، نسبت داده‌اند و برخی دیگر در این انتساب تردید کرده‌اند. در این مقاله، این فرض مطرح شده است که در قرن دهم هجری شخصی همنام خواجو به نام «خواجوی شاهنامه‌خوان کراتی» منظومۀ سام‌نامه را از روی همای و همایون خواجوی کرمانی و با افزودن اشعار دیگری دربارۀ سام، سرودۀ خود او ی...

از ریاضی دان و فیلسوفی به نام حسام الدین علی بن فضل اللّه سالار، گذشته از چند رسال? کوچک ریاضی، کتابی به نام جامع قوانین علم الهیئة در مثلثات کروی باقی مانده است که خواجه نصیرالدین طوسی در تألیف کشف القناع عن اسرار الشکل القطاع از آن بهره برده است. با این حال، در منابع کهن از او به ندرت یاد شده و در پژوهش های جدید نیز آنچه در بار? او گفته شده نادرست و متناقض است. برخی از پژوهشگران زمان زندگی او ...

مقصد این گفتار ردّ ادعای مورخانی است که پیدایش مکتب حروفیه را در قرن نهم و به رهبری فضل الله استر آبادی منسوب و ارزیابی کرده اند و در مقابل، اثبات این واقعیت تاریخی که زمان شکل گیری این مکتب قرن ششم قبل از میلاد است و مؤسس آن فیثاغورس حکیم؛ کسی که در قرن چهارم هجری قمری با تلاش اخوان الصفا به ایران و جهان اسلام وارد شده و به همت ابن عربی به اوج کمال نظری خود رسیده و تا قرن نهم هجری از سوی شاگردا...

حکمت ایرانیان باستان که از آن با نام «حکمت خسروانی» یاد می شود، مجموعه ای از مفاهیم و عناصر اصلی فرهنگی ایرانیان را در بر دارد. «نور» و «جوانمردی» از مولّفه های اصلی حکمت خسروانی است که پس از ورود اسلام به ایران نیز در فرهنگ ایرانیان به حیات خود ادامه داد. بایزید بسطامی، ابوالحسن خرقانی و ابوسعید ابوالخیر، سه چهره ی درخشان عرفان اسلامی از عنصر نور و جوانمردی حکمت خسروانی در اقوال خویش بهره برده ...

ابوریحان محمد بن احمد بیرونی از علمای بزرگ و ریاضیدانان ‘ منجمان ‘ مورخان و کاملان قرن چهارم و پنجم هجری است و محققان او را از بزرگترین حکمای شرق میدانند . ولادت او در سال 362 ه ق در خوارزم اتفاق افتاده و مرگش در غزنه در اوان انقلاب سلاجقه و سلطنت مسعود بن محمود غزنوی بوده است . تألیفات این مرد بزرگ به زبان عربی یعنی زبان علمی و همه کس فهم عالم اسلام و ایران بوده است ‘ مگر ترجمه ( التفهیم ) که ...