بحث شناخت انسان و ابعاد گسترده وجود او از دیرباز مورد توجه متفکران بوده است. چرا که از طریق شناخت خود است که می توان به شناخت خداوند دست یافت. یکی از ابعاد عمده وجودی انسان، فطرت اوست. فطرت یعنی نحوه خلقت انسان. فطرت از جمله مسایل اعتقادی اسلام است و در قرآن از آن یاد شده است. در تفکر اسلامی، فطرت جایگاه ویژه ای دارد و متفکران اسلامی کم و بیش به بحث در مورد آن پرداخته اند. از میان متفکران اسلام...

یکی از مسائل مهم و اساسی در فلسفه ی اخلاق، مسئله ی منشأ احکام و ارزش های اخلاقی است. یعنی انسان به چه دلیل کار خوب انجام می دهد و به چه نیّتی از کارهای بد دوری می ورزد؟ مثلاً اگر نباید دروغ بگوییم و باید راست بگوییم، این «نباید» و «باید» از کجا آمده است و پشتوانه ی آن چیست؟ و مثلاً مدلول قضیه ای مثل «راست گویی خوب است» اخبار است یا إنشا؟ در این تحقیق برآنیم تا با نگاهی به آثار و افکار فیلسوف بزرگ ...

بحث عقل و دین یکی از مهم ترین مباحث بشری است که قرن ها، ذهن آدمیان را به خود مشغول کرده است. عقل در این مقال به معنای عقلانیت ابزاری و برنامه ریز، عقل استدلال گر و معقولات و دستاوردهای عقلی است. دین به معنای مجموعه آموزه هایی است که ترابط دنیا و آخرت یا ملک و ملکوت انسان ها را جهت رسیدن به هدایت و سعادت تأمین می کند. دیدگاه های مختلف در ترابط عقل و دین بر فرهنگ اسلامی تأثیرگذار است. فرهنگ به مع...

عین القضات معرفت را دانشی می داند که از سوی خداوند بر دلِ عارفان تقوی پیشه و در طوری ورای عقل افاضه می شود. با وجود این، عقل و علوم مکتسب توسط آن، برای آدمی و به عنوان مقدمه ای در قابلیت یافتن برای دریافت معرفت ضرورت دارند. از نظر وی ارتباط عقل با طور ورای عقل مانند ارتباط نفس و بدن است و از این رو عقلِ غیرعارفان که به طور ورای عقل متصل نیست، با خودبینی و خودرأیی رو به فساد می رود، همچنان که بدن ...

بر مبنای کتابهای الیاقوت و النجاة، نظر و تعقل از منظر «نوبختی» و «الناصر لدین الله» مناط تکلیف است و واجب شمرده می‌‌شود. آن دو، خاستگاه حجیّت دین را عقل می‌‌دانند و در این دو اثر، سه کاربرد متفاوت را برای عقل برمی‌‌شمارند: اول؛ عقل را به عنوان ابزار استنباط و استدلال آموزه‌‌ها و معارف دین می‌‌دانند. دوم؛ عقل را به عنوان یکی از منابع معرفت و شناخت در کنار کتاب و سنت قرار می‌‌دهن...

مسئله نقش عقل و محدودیت­های آن در شناخت معارف دین، همواره مورد بحث بوده است. برخی معتقدند که عقل هیچ نقشی در شناخت معارف دین ایفا نمی­کند و گروهی دیگر نیز برای عقل نقش­های مختلفی به­صورت حداکثری و حداقلی در شناخت قائل­اند. در این مقاله براساس نگاه شیعی به مسئله عقل و دین تلاش شده است تا ضمن اثبات حجیت و اعتبار عقل در شناخت معارف، نحوه نقش­آفرینی آن که به سه شکل عمده یعنی میزان، ابزار (مصباح) و ...

مقالۀ حاضر در یک فرایند جریان‏شناسانه، حکمت متعالیة صدرالمتألهین را مورد مداقه قرار داده و عقل کلی را که همان نور انسان کامل است به‏ عنوان صادر اول و مبدأ فیضان عقول در مراتب تشکیکی معرفی کرده است؛ عقلی که در قوس نزولی اش مرحله به مرحله از وحدتِ وساطت جمعیه به طرف کثرات تا عقل بالقوه پیش می رود و سپس در سیر صعودی از عقل بالقوه به سوی عقل مستفاد و بالفعل رجوع می کند و دیگر بار در وحدت جمعیة الهیه...

یکی از مهم ترین مباحث مورد توجه دین پژوهان، موضوع گستره کارکرد عقل و ارتباط آن با وحی است. استفاده ابزاری از عقل برای شناخت گزاره‏های وحیانی امری مورد اتفاق است. امّا کاربست مستقل عقل به عنوان منبع، در صدور حکم شرعی و به کرسی داوری نشاندن این گوهر خداداد، مورد اختلاف واقع شده است. از این رو، با عنایت به جدایی ناپذیر و سازواری قرآن کریم و سنّت شریف در فرایند فهم دین و ارتباط سنجی آن با عقل، این نو...

زهرا خیراللهی*     این نوشتار، درصدد بیان راهکارهای حیاتی دین ونقش آن در سرنوشت فردی واجتماعی انسان است. وهمچنین مکانیزم حساس عقل در قلمرو دین مورد بررسی وتحلیل قرار می گیرد. در بخشی آسیب شناسی عقل ودین مورد تحلیل قرار گرفته و در بخشی دیگر، به رابطه تنگاتنگ آن دو پرداخته شده است. همچنین حجیّت ذاتی عقل ووحی مورد بحث قرار گرفته و تعهد دینی به عنوان گران سنگ ترین انگیزه در اخلاق ووظایف انسانی معرفی...

عقل عملی یکی از قوای نفس انسانی است که درباه آن، نظریات مختلفی بیان شده است. در این نوشتار، عقل عملی از دیدگاه فارابی، ملاصدرا و مرحوم نراقی مورد بحث قرار گرفته است. فارابی عقل نظری و عملی را مدرک کلیات و جزئیات می داند و تفاوت آنها را در متعلق ادراک بر می شمارد. متعلق ادراک عقل نظری، اموری است که فقط شأن معلوم شدن را دارد و متعلق عقل عملی، اموری است که هم معلوم و هم مورد علم اختیاری واقع می شو...