در کلمات صدرالمتالهین در خصوص حصولی یا حضوری بودن علم پیشین حق تعالی به مادیات دوگونه سخن رفته است: او در پاره ای عبارت­ها به گونه ای سخن می گوید که گویا از قایلان به حصولی بودن این علم است و در پاره ای دیگر سخن وی گویای حضوری بودن این علم نزد وی می باشد. به نظر می رسد که نظر حقیقی او حضوری بودن این علم باشد ولی نه آن گونه که شیخ اشراق اعتقاد داشت، بلکه ملاصدرا نحوة تعلق این علم را از طریق وجود...

"معرفت نفس" از نظر علامه طباطبائی نزدیک ترین و بلکه یگانه طریق رسیدن به معرفت حقیقی و کمال مطلق است. وی معرفت حضوری و شهودی نفس را معرفتی حقیقی می داند و معتقد است معرفت حصولی انسان را به حقیقت نمی رساند. از نظر ایشان انسان برای نزدیک شدن و رسیدن به کمال حقیقی باید با کسب معرفت حضوری نسبت به نفس خویش که لازمه آن عدم توجه به غیر خدا و توجه محض و مطلق نسبت به خداوند است، از عالم ماده رهایی یابد ...

مسئلة این پژوهش، تحلیل دیدگاه ملاصدرا در نقد نظریة عدم امکان شناخت حقایق اشیاء و نیز بررسی انتقادی نظریة ملاصدرا در امکان شناخت حقایق امور است. ملاصدرا دو نظریة امتناع شناخت حقایق بسایط و امتناع شناخت حقایق همة اشیاء را نقد و تحلیل می‌کند. بنا بر نظر ملاصدرا، ماهیت را می‌شناسیم در عین آن‌که وجود را نمی‌شناسیم. این بدین معنی است که ما حقایق اشیاء را می‌شناسیم و عدم معرفت به همة لوازم اشیاء به سب...

کانت فیلسوف شهیر آلمانی در کتاب دوران سازش، نقد عقل محض، کوشیده است شرایط امکان معرفت کلی و ضروری را به‌دست دهد و بدین وسیله مرزهای دانستن را مشخص کند. از نظر کانت، حکم تألیفی پیشینی تنها زمانی امکان می‌پذیرد که صورت‌های محض زمان و مکان تمثلات داده‌شده را متعین کنند. او تلاش می‌کند نشان دهد که شرط حکم تجربی عینی، اطلاق صورت‌های محض فاهمه یا مقولات بر شهودهایی است که به تعینات زمانی و مکانی متعی...

مقاله حاضر در صدد تبیین دیدگاه دو فیلسوف نامدار، شیخ‌الرئیس، ابن‌سینا و حکیم، صدرالمتألهین و بیان اختلاف نظر آن دو درباره علم الهی است. علم در حکمت صدرایی، امری وجودی و دارای مراتب و در نظام مشایی، کیف نفسانی است. در حکمت متعالیه علم خداوند به‌ذات و علم به موجودات قبل از ایجاد و بعد از ایجاد، علمی حضوری، ولی در حکمت مشاء علم ذات به‌ذات و علم به صور متقرره در ذات، حضوری و علم به موجودات خارجی، ق...

علامه طباطبایی علم را به حضور امری مجرد برای امری مجرد تعریف می­کند، امر مجرد اول در علم حضوری همان وجود معلوم است و در علم حصولی صورت یا ماهیت معلوم است و امر مجرد دوم همان نفس عالم است. برای اثبات مجرد بودن دو امر مذکور ادله­ای از طرف جناب علامه و دیگر فلاسفه معاصر اسلامی بیان شده است که به نظر می­رسد اولین قدم در هستی­شناسی علم بیان همین ادله تجرد نفس و صور ادراکی است. از دیگر اصولی که می­تو...

  در این مقاله پس از بیان معنای ارزش به «کشف واقع» و تبیین نکاتی چند دربارة «فطرت»، به اقسام فطرت پرداختیم و پس از تقسیم آن به فطریات حصولی و حضوری، به این نتیجه رسیدیم که «فطریات حضوری» اعم از بینش‌ها و گرایش‌ها دارای ارزش معرفت‌شناختی هستند؛ اما در «فطریات حصولی»، اگر فطرت به معنای «بدیهیات اولیه» و «ثانویه» باشد، به دلیل آنکه علم ما به آنها به‌طورمستقیم بر علم حضوری استوار است، دارای ارزش و...

در فلسف? سهروردی ادراک به حضور شیء برای امر مجرد )نور لذاته( تعریف می شود. نفس انسان که یکی از مصادیق نور لذاته می باشد در مرتب? ادراک حسی و خیالی با اشراقات خود و به صرف مقابل? بدون حجاب و مانع با حقایق محسوس مادی یا حقایق خیالی عالم مثال معلق، به آنها اضافه شده و بدون وساطت هیچ صورتی در قوای ادراکی به مشاهد? مستقیم آنها می پردازد. در تعقل (ادراک کلیات) نیز اگر امر کلی، معقول عینی باشد(مثل ...

چکیدهاندیشه مولانا درباره دانش حصولی و حضوری و تکیه وی بر گذر دانشهای ظاهری و رسیدن به شهود و دیدن حقایق عالم، نگارنده را بر آن داشت تا به ارجاع عناوین و شواهدی از استدلال، تأیید و اصرار دو رکن رکین عرفان اسلامی بر اصالت و حقانیت حضور و شهود در سلوک الی ا... ، توجهی ویژه به باریک اندیشی مولانا به موضوع اسرار باطنی و حکمت نوری گردد. در این مقاله به طرح دیدگاههای مولانا نسبت به ویژگی های علم حضور...

در مورد تجربۀ عرفانی، دو دیدگاه ذات­گرایی و ساخت­گرایی وجود دارد. ذات­گرایان معتقدند که حداقل در تجارب عرفانیِ خاصّ، عرفا ذات واحدی را تجربه می­کنند، اما زمینه­های اجتماعی و مذهبی عارف در تفسیر آن­ها اثرگذار است؛ لذا علی­رغم تنوع گزارشات تجارب عرفانی در سنت­های مختلف، هستة مشترکی وجود دارد که تمام آن­ها را می توان از یک نوع دانست. اما ساخت­گرایان قائل­اند که تجربة عرفانی، به طور خاصّ و گسترده، توس...