از جمله مسائلی که ذهن صاحبان اندیشه­ های مختلف را به خود مشغول کرده و احیاناً به قضاوت­ های ناصحیحی انجامیده است، فحص و بررسی روایات منقول از حضرت علی(ع) در مورد زنان و مباحث پیرامون آن است. زیرا برخی از این احادیث، شخصیت و هویت زن را هدف قرار داده است. بر این اســاس، برخی تعابیـری که در نهج ­البلاغه و جز آن به چشم می­ خورد، افزون بر اشکال­ های سندی که متوجه برخی روایات است، متن آن­ ها نیز نیازم...

به علت آمیخته شدن اخبار سرّه و ناسره در روایت تاریخی کربلا،‎‎اظهار نظر در این خصوص ‏سخت دشوار شده و نیز تحقیق در مورد آن ضروری گشته؛‎‎خصوصاً که در طول تاریخ،‎‎عنایت به ‏آن حادثه عظیم و نگارش تاریخ آن جدی تر از سایر رخدادها بوده و بدین جهت آثار متعددی در ‏این باره نوشته شده است.‏‎‎با این وجود، از بسیاری از آن تواریخ اثری نیست و آنهایی هم که ‏موجود است بر اثر عوامل متعددی دچار آسیب گردیده اند. هدف...

کتاب سلیم از آثار حدیثی شیعه متعلق به قرن اول هجری است. احادیث این کتاب در مقایسه با سایر مصادر فریقین مشترکات فراوان و متفرداتی دارد. در مقایسه میان کمیت مشترکات با متفردات، اکثریت روایات کتاب، گزارش‌هایی است که شواهد فراوانی دارد؛ اما درصد اندکی از آنها شامل متفردات است که بیشتر در محورهای اعتقادی، تاریخی، فضایل و مطاعن است. پژوهش‌های محتوایی متفردات سلیم، بر پایه مبانی اعتقادی شیعه بیان‌گر ا...

جلال‎الدین خوارزمشاه، نماد مقاومت مسلمانان در سال‌های نخست حمله مغول، از چهره‌های شاخص تاریخ اسلام و ایران به شمار می‌رود. گزارش‌های مورخان مسلمان از سرنوشت او نیز بسیار پرسش‌برانگیز است. روایت کشته شدن وى به دست اکراد، در سیرت جلال‌الدین مِنکُبِرنى (تألیف منشى او، نَسَوى) ‌که شماری از پژوهشگران آن را، بى رعایت جوانب نقد تاریخی، به‌طور قطع پذیرفته‌اند، نیازمند بررسی بیشتر است. پژوهش حاضر درصدد پاسخ ...

بسیاری از عالمان اسلامی، روایت جمع و تدوین قرآن در زمان ابوبکر و تکمیل آن در زمان عثمان را پذیرفته بودند؛ آن گونه که می توان گفت این نظر قرن ها بی رقیب و به عنوان دیدگاه حاکم و مقبول رواج داشته است. غربیان نیز در ارائه ی تصویری کامل از موضوع جمع قرآن هم رأی نبوده اند. برخی چون جان برتن، با رد تمام روایات جمع ابوبکر و عثمان به دلیل اعتقاد به جعل آنها توسط اصولیان در دوران متأخر، معتقد به جمع قرآ...

از جملۀ رایج ترین آداب دینی در میان مسلمانان، که در روایات بسیاری از آن سخن رفته، ذکر گفتن است. گذشته از آن که بر پایۀ قرآن کریم و روایات اسلامی، عباداتی مهم در فرهنگ اسلامی از قبیل نماز مصداق بارز ذکر خدا تلقی می شود، مسلمانان در زندگی روزانۀ خود نیز، به شیوه های مختلفی ذکر می گویند. آنها گاه مجالس وعظ و گردهم آییهای دینی خود را نیز «مجلس ذکر»، «مجلس ذکر اهل بیت (ع)»، یا «مجلس ذکر مصیبت» می شن...

روایات تفسیری ضعیف السند فراوان‌اند. این نوشته به ارائه شیوه صحیح تعامل با آنها و اثبات کارآمدی بخشی از آنها، به کمک قراین قرآنی و شواهد حدیثی، پرداخته است؛ برای نمونه، شیوه وثوق صدوری، مشابه‌یابی روایات نبوی در احادیث شیعی و گردآوری قرینه‌های دیگر، اطمینان به مضمونشان را به ارمغان آورده است. اخبار موقوف و مقطوع نیز به شرط حصول اطمینان نسبی به آنها، در قلمرو دانش‌های قرآنی، مانند بیان سبب نزول،...

بررسی و نقد جایگاه و نقش اسباب نزول در تفسیر »الفرقان فی تفسیر القرآن« اثر دکتر محمّد صادقی است تفسیر الفرقان در شمار تفسیرهای معاصر قرار دارد و به شیوه تفسیر قرآن به قرآن نگارش یافته و روایات تفسیری را به عنوان ابزارهای فرعی تفسیر قرآن شناخته است. به همین دلیل روایات اسباب نزول در این تفسیر بر خلاف روش مرسوم مفسّران در پاورقی آمده است که نشانگر دید منفی و محتاطانه مفسّر است. وجود روایات اسرائیلی ...

بخشی از دوران تاریخی ایران را از لحاظ فرهنگی، عصر یونانی مآبی در بر می گیرد. این عصر با یورش ویرانگر اسکندرـ سردار مقدونی ـ شکل می گیرد. اسکندر در سیر تفسیرهای تاریخی تبدیل به یک شخصیت جهانی می شود که در تاریخ و ادبیات ملل گوناگون به گونه های مختلف در قالب شخصیت های حقیقی و افسانه ای مطرح شده است. منابع تاریخی اسکندر ما را با مجموعه ای از مشخصات افسانه ای و تاریخی روبرو می سازد که تصویری مبهم و...

در دوران معاصر، برخی از قرآن­پژوهان به شیوه تفسیر تاریخی روی آورده­اند. اختلاف نظر میان موافقان و مخالفان این شیوه و نو­ظهور بودن آن، ایجاب نمود تا این پژوهش با کمک منابع کتابخانه­ای و روش تحلیلی و توصیفی، به بررسی نقاط قوت و ضعف تفسیر تاریخی بپردازد. پیداست که هرچند برخی از مبانی و اصول اولیه تفسیر تاریخی مانند روایات ترتیب نزول، از اتقان لازم و کافی برخوردار نیست، امّا در مجموع می­توان از این ...