چکیده : برخوردها و آشنایی های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی با کشورهای قدرتمند غربی تأثیرات مهمی بر جامعه ی ایران عصر قاجاری نهاد. آشنایی با شیوه های نوین تاریخ نویسی و دگرگونی روش های تاریخ-نگاری ایرانی، یکی از مهم ترین دستاوردهای این پدیده بوده است. خاطره نگاری نوین – با تکیه و آگاهی از من فردی و هویت جمعی - از گونه های مربوط به این حوزه است که از اواسط عصر ناصری تحت تأثیر مستقیم افکار و مظاهر ار...

پیدایش مفهوم قانون را در عصر مشروطه باید حاصل تلاش متفکرانی دانست که سال ها پیش از تاریخ رسمی وقوع انقلاب مشروطه (1324ق. / 1285 ش.) به تبیین این مفهوم همت گماشتند. بنابراین، آگاهی یافتن از بستر ذهنی و عینی و نخستین بحث­ها و واکاوی­ها دربارة چیستی قانون در این خصوص بسیار چشم­گشاست. نوشتار حاضر به سیر اندیشة          تحول­خواهی در نظام حاکم پیش از مشروطه تا انقلاب مشروطه، که در واقع سیر پیدایش و ...

محمّدتقی ملک الشعراء بهار ( 1265ـ 1330 هـ . ش ) از برجسته ترین شاعران و نویسندگان، نماینده ی فعّال و مبارز چندین دوره ی مجلس شورای ملّی و از سرشناس ترین روزنامه نگاران و رجال و روشنفکران سیاسی دوره ی مشروطه و نیمه ی نخست سلطنت پهلوی است ؛ زندگی سیاسی او از آغاز نهضت ملّی مشروطیت ( 1284 هـ . ش ) تا چندین سال پس از سقوط رضا شاه ( شهریور1320 هـ .ش) پیچیده و پر فراز و نشیب است ؛ او از آغاز جنبش آزادیخو...

جامعه ی ایران در دوره ی معاصر تغییرات متعددی در ابعاد مختلف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی را به خود دیده است، به طوری که وضعیت آن را نسبت به قبل از آن به کلی دگرگون ساخته است. یکی از مواردی که در این اثنا رخ داده است، ظهور اندیشه ی نقد اجتماعی در عصر مشروطه در ایران است؛ موضوع و مساله ی اصلی و مورد تمرکز و بررسی این رساله، دست یابی به ریشه ها و عوامل پیدایش این اندیشه ی نقادانه در ایرانِ دوره...

بازخوانی در تحولات سیاسی و اجتماعی دوره مشروطیت باعث توجه برخی از پژوهشگران تاریخ معاصر ایران به چهره هایی می گردد که کمتر مورد اعتنا قرار گرفته اند. یکی از این رجال شیخ الرئیس قاجار است. شیخ الرئیس دل مشغولی بسیار زیادی به اندیشه ی اتحاد اسلام داشت به همین جهت سایر محورهای فکری و مبارزاتی وی در دوره مورد بحث تحت الشعاع این امر قرار گرفته است. در نوشتار حاضر تلاش می گردد تا با اتکاء به منابع و ...

نخستین مکانی که در سده های نخستین اسلامی به منظور آموزش مورد استفاده قرار می گرفت؛ مسجد بود. اما با شکل گیری نظامیه ها در دوره ی سلجوقی، مدارس مستقل به وجود آمدند. پس از این دوره، مدارس علوم دینی به عنوان یکی از بناهای مهم معماری دوره اسلامی ایران، قلمداد می شود. در این میان، مفهوم آموزش و رویکردهای آموزشی هر دوره، به علت تغییر در ایدئولوژی غالب و حکومت ها، رویکردی متفاوت از دوره ی دیگر داشته ا...

گاهنگاری تپه ی موسوم به هگمتانه، همواره مورد مناقشه باستان شناسان بوده است. محمدرحیم صراف، اولین کاوشگر ایرانی تپه ی مذکور، 12 فصل به طور متناوب از سال 1362 تا 1379 هـ.ش. در این تپه به کاوش پرداخت، و همواره دو سؤال اساسی را مدنظر داشت: 1. گاهنگاری تپه؛ 2. ماهیت کاربری. صراف، در طی سال های کاوش خود و پس از آن، نتوانست جواب روشنی برای این دو سؤال بیابد. پس از وی آذرنوش، از سال 1383 تا 1387 هـ.ش. ...

هویت جمعی انسان درارتباط با وطن شکل می گیرد و معنا و مفهوم می یابد. هم زمان با انقلاب مشروطه، یکی از مهم ترین اندیشه های غربی که به ایران وارد شد، «ناسیونالیسم» نام دارد که بر متفکران و شاعران این دوره تأثیر گذاشته است. در شعر شاعران مشروطه، تلقی های جدیدی از مفهوم وطن دیده می شود. برخی از شاعران این دوره هم چون بهار، ادیب الممالک فراهانی و نسیم شمال، وطن را ایران به علاوه ی اسلام می دانند؛ اما...

دوره مشروطه، آغاز پیدایش و گسترش جریان خردگرایی مدرن در ایران است. با ورود مضامین سیاسی و اجتماعی در حوزه شعر و موسیقی، گفتمان سیاسی دوره مشروطه در بستر موسیقی و ادبیات شکل گرفت. تصانیف میهنی از ابزارهای قدرتمند برای گسترش پیام مشروطیت بود چنانچه تحولات اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی در این دوره  بر چیستی تولید موسیقی موثر بود. این مطالعه با کاربرد روش شناسی فوکو در تحلیل تصانیف میهنی عارف قز...

با اینکه پدیده مطبوعات در ایران، سالها پیش از پیروزی مشروطه در سال1252ق، توسط میرزا صالح شیرازی ظهور یافته بود، به‌واقع اوج شکوفایی مطبوعات و تأثیرگذاری آن را باید دوره مبارزات مشروطه و پس از آن دانست. فرمان مشروطه در حالی توسط مظفرالدین‌شاه امضا شد که مطبوعات به آرامی شیوه‌های نقد را متأثر از مطبوعات فارسی‌زبان خارج از ایران و نیز مطبوعات قفقاز آموخته و به عرصه نقد اوضاع سیاسی و اجتماعی پا گذا...