اصفهان از صدر اسلام نقش مهمّی در تحوّلات سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی کشور داشت و در دوره­هایی از جمله، عصر سلجوقی به عنوان مرکز حکومت برگزیده شد. در عصر سلجوقی، گسترش راه­های ارتباطی اصفهان با نواحی دیگرِ به منظور سهولت مبادلات و دسترسی به تمامی قلمرو حکومت ضرورت بیش­تری یافت. به تبع آن، بر شمار بناهای خدماتی، نظامی و تجاری میان­راهی افزوده شد؛ چنان­که بناهای قدیمی بازسازی و بناهایی نیز از نو...

پس از گذشت دو سده از ظهور اسلام، رفته‌رفته استفاده از خط به‌عنوان عنصر تزیینی گونه‌های مختلف سفالین رواج یافت. مضامین کتیبه‌های سفال‌ها که ابتدا به کلمات یا عبارات کوتاه عربی چون نام سفالگر یا طلب خیر محدود می‌شد به‌مرور گسترش یافت و احادیث، جملات قصار بزرگان و اشعار را نیز در بر گرفت. اشعار فارسی نیز به‌سرعت جایگاه خود را بر روی سفالینه‌های دوران اسلامی یافتند و سخن موزون شاعران برجستۀ پارسی‌گ...

معماری خراسان در اوایل دوران اسلامی، به تبعیت از ویژگی‌های کلی مساجد اسلامی، از سادگی در ساخت پیروی می-کرد. در دوران‌های بعدی، به خصوص در دوره‌ی سلجوقی، کاربرد تزیینات معماری گسترش یافت و سپس در دوران کوتاه خوارزمشاهیان در خراسان، مساجد دو ایوانی ساخته شدند که تزیینات معماری از ویژگی‌های برجسته‌ی آنها بود. این پژوهش به بررسی روش‌های ترسیم نقوش هندسی در سه مسجد دو ایوانی گناباد، ملک زوزن و فریوم...

هنر موسیقی در ایران سابقه‌ای طولانی دارد. در اوایل دورة اسلامی، هنر موسیقی نکوهش شد. در دورة امویان، موسیقی همچنان با مخالفت برخی از فقیهان و گروهی از عموم مسلمانان روبه‌رو شد. اما در سده‌های بعد، با توجه به استقبال حکومت‌های متعدد و نگرش عالمانة بسیاری از بزرگان و دانشمندان آن دوران، این هنر مورد توجه عموم واقع شد. به‌کار بردن نقش زنان نوازنده روی سفالینه‌ها، در دوره‌های سلجوقی و ایلخانی، به د...

ابوالرضا راوندی از عالمان و ادیبان و مصنّفان برجستۀ شیعی در سدۀ ششم هجری است. از وی دیوان شعری بر جای مانده است که از یادگارهای ادبیات عربی در دورۀ سلجوقی است. در این دیوان، تصویری از اوضاع اجتماعی و فرهنگی کاشان نمایان است. از آن جمله است گزارش هجوم ملک سلجوق به منطقۀ کاشان و همچنین، معرفی بزرگان شهر و خدمات عام المنفعۀ آنان. یکی از گزینه های مورد بررسی در دیوان راوندی، مبحث اغراض شعری و بلاغی ...

اندکی پس از ظهور اسلام در ایران ، افرادی از خاندان های دیرینه سال و دبیر پیشه ایرانی ، در پرتو آگاهی بر فنون اداری و تسلط بر دو زبان عربی و فارسی و نیز موقعیت مطلوب اقتصادی  به مقامات عالیه درباری ودولتی تا حد مقام وزارت رسیده اند،خاندان دارستیان شیرازی یکی از همین دودمان های دیوان سالار است که سه تن از اعضای آن خاندان در سده های پنجم و ششم هجری به مناصب مهم دیوانی دست یافتند .ابوالفتح ابن دارس...

موضوع تحقیق پیشِ رو، بررسی و تحلیل تعدادی از سفالینه‌های دوران اسلامی است که حاوی نقوش تزیینی زنان می‌باشند. هدف اصلی این مقاله، شناساییِ عوامل تعیین‌کنندة استفاده ‌از این نوع نقوش و پاسخ به سؤالات مهمی ‌از این قبیل است: نقوش زن بیشتر در کدامیک از مقاطع تاریخیِ هنر سفالگریِ دوران اسلامی ‌‌مشاهده می‌شود؟ این نقوش دارای چه ویژگی‌هایی بوده و چه عواملی در کاربرد آن‌ها تأثیرگذار بوده است؟ بدیهی است که پ...

آذربایجان در تحولات تاریخی دورۀ سلجوقی همانند اکثر ادوار تاریخ ایران جایگاه و اهمیت برجسته ای داشته است. با بررسی و مطالعه در منابع اصلی و مهم دورۀ سلجوقی روشن می گردد که از نیمۀ اول قرن پنجم هـ.ق. گروه های وسیعی از عناصر ترکمن (که غز یا اغوز نیز نامیده می شدند) به آذربایجان در نزدیکی مرزهای بیزانس سرازیر شدند. از همین دوره اهمیت ویژۀ آذربایجان به عنوان پایگاه اصلی ترکمنان و دولت سلجوقی آغاز شد...

آبریز ها(ابریق)، یکی از مهم ترین تولیدات هنر فلزکاری در فرهنگ و تمدن دوران اسلامی است. اوج کاربرد، شکوه و زیبایی آبریزها به قرن های چهارم تا هفتم هجری قمری یعنی دوران سلجوقی و ایلخانی در مکاتب فلزکاری خراسان در ایران و غرب ایران به طور خاص موصل، برمی گردد. مکتب فلزکاری موصل، با بهره گیری از مواد با کیفیت و دردسترس، فنون ساخت، تزئینات، موضوعات تزئین در هنر فلزکاری ایران (عصر ساسانی و سلجوقی) و ه...