نظریۀ تطابق کتاب تکوین و تدوین، نظریۀ ریشه‏داری در تاریخ فلسفه و عرفان اسلامی است. این نظریۀ بنیادین، نتایج کاربردی مهمی ازجمله تعیین قلمرو معارف قرآن در فلسفۀ دین دارد. در این مقاله، پس از بررسی مفاهیم بنیادین این نظریه، ارکان تحقق کتاب، نظیر علت فاعلی (کاتب) ، علت غایی (هدف کتابت) ، ابزار کتابت (قلم) و جایگاه ظهور مکتوبات (لوح) را در تطابق کتاب تکوین با تدوین، واکاوی خواهیم کرد. سپس با تحلیل ...

دین اسلام برای همة ابعاد وجودی انسان و شئون مادّی و معنوی زندگی او برنامه ارائه کرده است. پس می تواند مدار زندگی بشر قرار گیرد و پاسخگوی نیازهای جسمی و روحی، فردی و اجتماعی انسان باشد.نهج البلاغه به دلیل اشتمال بر تعالیم جامع و مرتبط با حوزه های مختلف معرفتی، ازجمله عقائد و اخلاق، یکی از منابع اسلام شناسی است که قابلیت پاسخگویی به نیازهای معرفتی انسان را دارا می باشد، ازآن جمله، مسألة بصیرت دینی...

ارزیابی سرشت انسان و نیک یا بد بودن آن، از مسائل مهم و کهن در مکاتب مختلف دینی و فلسفی بوده است. برخی انسان را نیک‌سرشت، برخی او را بدسرشت و گروهی هم وی را فاقد سرشت مشترک دانسته‌اند. این مقاله در جستجوی پاسخ‌های دقیقی برای سه پرسش اساسی است: اولاً حقیقت سرشت انسان از نگاه هستی‌شناختی چیست؟ ثانیاً متعلَّق اصلی «خوبی و بدی» در بحث سرشت انسان چیست؟ ثالثاً منشأ افعال بد انسان چیست؟ براساس حکمت متعالیه،...

تاریخ اجتماعی، به عنوان یکی از عرصه‌های مهم و نوین در پژوهش‌های تاریخی، کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در چند دهه اخیر، آثاری در این زمینه، به طور عام، و در حوزه تاریخ اسلام، به طور خاص، به رشته تحریر درآمده است. یکی از منابع مهم مطالعه تاریخ اجتماعی مغرب، کتاب‌های نوازل است که در قرن سوم، در مغرب و اندلس به نگارش درآمدند. این کتاب‌ها، گرچه در اصل، در زمره آثار فقهی محسوب می‌شوند، اما داده‌های ...

قوامی رازی، شاعر شیعی روزگار سلاجقه، تنها شیعی‌سرای سدۀ ششم است که نسخه‌ای از دیوانش خوشبختانه برجای مانده است. این نسخه در موزۀ بریتانیا نگهداری می‌شود و همان است که اساس تصحیح دیوان شاعر به کوشش سید جلال‌الدین محدّث ارموی در سال 1334 قرار گرفت. نسخۀ مزبور از ابتدا و نیز اواسط، افتادگی‌هایی دارد که نشان می‌دهد بخشی از اشعار قوامی از آن ساقط است. رفته‌رفته با بررسی محتویات سفینه‌های شعری، اشعاری...

تدوین کتاب آموزشی کاری سهل و ممتنع است. در این کتاب‌ها، افزون‌بر اموری هم‌چون دقت و استحکام مبانی و پرهیز از تناقض و نظایر آن‌ها، باید به اقتضائات متن آموزشی نیز پاسخ گفت. روانی متن، نظم منطقی مباحث، پرهیز از آشفته‌گویی و زیاده‌گویی و اختصار بیش از حد، رعایت سطح مخاطب، استفاده از مثال‌های فراوان و روشن‌گر، واردنشدن به مباحث غیرضروری درعین اشتمال بر مباحث اصلی، و تبیین مفاهیم اساسی از اقتضائات م...

دو اصطلاح حال و مقام از مباحث پر مناقشه نزد صوفیان است و جوانب آن بدرستی آشکار نیست. مؤلّفان کتب آموزشی صوفیه کوشیده‌اند تا با ذکر نظریات گوناگون درباره تعریف این دو اصطلاح، تعریفی دقیق از آنها ارائه نمایند. اهمیت مسأله چنان بوده که در بسیاری از کتب آموزشی صوفیه فصلی به این مباحث اختصاص یافته است.در اللمع ابونصر سرّاج تعریفی واضح از دو اصطلاح حال و مقام و مصداق های آن ارائه شده است و همین تعریف م...

در ایران، پیش از هر سرزمینی، تصوف و تشیع مجال پیدایش یافته است و بسیاری از بزرگان عرفان، ایرانی بوده‌اند که مستقیم یا غیرمستقیم آثاری در این زمینه آفریده‌اند. یکی از اندیشمندان بزرگ عرفان ایران محمدتقی مظفر کرمانی، ملقب به مظفرعلیشاه بود که در اوایل دورۀ قاجار می‌زیست. تفسیر منظوم بحرالاسرار که تفسیر عرفانی سورﮤ حمد است، از مهم‌‌ترین آثار این شاعر است. در این مثنوی، مظفرعلیشاه در خلال بیان مرات...

یکی از مبانی خاص تفسیر اخلاقی، اخلاقی‌بودن محتوای مفاهیم قرآنی و زبان تخاطب در قرآن است؛ چنان‌که می‌توان محتوای قرآن را از جهات گوناگون از جمله انطباق آموزه‌ها و مفاهیم قرآنی با فطرت انسان، اهداف تربیتی و اخلاقی رسالت پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌واله‌وسلم) و نزول قرآن و وجود آیات صریح در رعایت موازین اخلاقی، محتوایی اخلاقی برشمرد. از این‌رو، قرآن کریم افزون بر اشتمال بر محتوای اخلاقی، در مقام بیا...

سید محمد‌هاشم پورمولا* عبد العلی شکر** حسن عدالت و قبح ظلم از احکام عقل عملی است که به دلیل اشتمال بر حفظ نوع و مصالح عامه، از قضایای عقلایی نیز محسوب می‌شود. بین حکم عقل و حکم شرع ملازمه وجود دارد. معیار قضیه اولی بودن، آن است که با تصور دو طرف قضیه، حکم صادر ...