در دورة ساسانی، دو نژاد ایرانی و عرب ساکن حیره پیوند فرهنگی و اجتماعی مستحکمی داشتند. از این رو، زمینة تأثیر فرهنگ و ادب فارسی بر شخصیت شاعرانی که به دربار شهریاران منذری در حیره راه یافتند، فراهم آمد و سبب آشنایی هرچه بیشتر آنان با آداب و رسوم، سنن و فرهنگ ایرانی شد. در نتیجه عصارة فرهنگ فارسی آن روزگار، حال و هوای اجتماعی عهد ساسانی و وام واژه های کهن فارسی به فراوانی در اشعار شعرای جاهلی به ...

از آنجا که زبان پدیده ای زنده و نهادی اجتماعی است، همواره در سیر تحولی خود، به ویژه در برخورد با زبان های هم خانواده، تحت تأثیرعوامل سیاسی، اجتماعی، دینی و فرهنگی قرار می گیرد و بنا به جایگاه و موقعیت خود، حالتی تأثیرگذار یا تأثیرپذیرنده پیدا می کند. براثر این برخورد است که عناصری از زبانی به زبان دیگر راه می یابد و در موارد بسیاری سبب غنای زبان وام گیرنده می شود. البته این امر به زبان یا دوره ...

واژة اشتقاقی انگیخته، واژه ایست که از مجموع معنای پایه و وند اشتقاقی در آن، می توان به معنای کل واژه دست یافت؛ در این پژوهش، به بررسی این فرضیه می پردازیم که با گذشت زمان، انگیختگی واژه ها کاهش می یابد و برای بررسی این فرضیه، به مقایسه واژه های اشتقاقی چهار متن سفرنامه مربوط به دویست سال پیش و چهار متن مربوط به زمان حال پرداختیم. تا دریابیم از دویست سال گذشته تاکنون، واژه های اشتقاقی زبان فارسی...

در این مقاله ضمن معرفی آراء دستورنویسان و زبان شناسان در مورد تکواژ جمع «– ها»، زمان واژه های جمع زبان فارسی را به دو گروه تقسیم می کنیم. در ادامه، ضمن تمرکز بر زمان واژه های دارای نشانة جمع «– ها»، ابتدا با استفاده از تعامل میان این گروه از زمان واژه ها، از یک سو با سورها، و از سوی دیگر با عبارات استفهامی، نشان خواهیم داد که نشانة جمع «– ها» به زمان واژة میزبان خود ویژگی گروه های سور را می بخش...

در دوره ساسانی، دو نژاد ایرانی و عرب ساکن حیره پیوند فرهنگی و اجتماعی مستحکمی داشتند. از این رو، زمینه تأثیر فرهنگ و ادب فارسی بر شخصیت شاعرانی که به دربار شهریاران منذری در حیره راه یافتند، فراهم آمد و سبب آشنایی هرچه بیشتر آنان با آداب و رسوم، سنن و فرهنگ ایرانی شد. در نتیجه عصاره فرهنگ فارسی آن روزگار، حال و هوای اجتماعی عهد ساسانی و وام واژه های کهن فارسی به فراوانی در اشعار شعرای جاهلی به ...

زبان شناسان اتفاق­ نظر دارند که در زبان عربی، همچون دیگر زبان های سامی، خوشۀ همخوانی آغازین وجود ندارد که از آن با تعبیر «عدم ابتدا به ساکن» یاد کرده اند. این در حالی است که خوشۀ همخوانی آغازین در زبان فارسی پیش از اسلام به طور قطع وجود داشته است. در این نوشته کوشیده ایم که با توجه به تماس دیرپای زبان عربی و فارسی به دو موضوع زیر بپردازیم؛ نخست اینکه زبان عربی در صورت وام گیری واژگان فارسی دارا...

فعّالیت اصلی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، با پیشرفت و توسعة کشور در زمینه­های علمی همراه شده و بر این مبنا گروه­های واژه­گزینی به واژه­های علمی و تخصّصی پرداخته­اند. طبق مصوّبة سیصد و سی و یکم شورای فرهنگستان زبان و ادب فارسی، معادل­یابی عبارت است از برگزیدن یک واژه یا عبارت یا صورت اختصاری در مقابل لفظ بیگانه. در این مقاله، به واژه­های مصوّب فرهنگستان زبان و ادب فارسی براساس رویکردهای صرفی و زبانشن...

معشوق شعر فارسی ریشه در کدام سرزمین دارد؟ این زیبایی وام گرفته از کدام اقلیم است؟ آیا آن اقلیمی که در شعر فارسی به داشتن خوب روی شهره است، اساساً در کتب صوره الارض نیز دارای همین ویژگی است؟ یعنی شاعر در شعر خود به دقت، ویژگی های بوم شناختی کتب جغرافیایی را هم مراعات کرده است؟ آیا زیبایی معشوق شعر دری ، یک زیبایی ایرانی است؟ یا آمیغی است از نژادها و سرزمینهای گوناگون؟ در نگاه بوم شناختی قدما هر س...

زبان سغدی از زبان های ایرانی میانة شرقی است که از سدة نخست تا سدۀ سیزدهم میلادی رواج داشته است. این زبان به سبب نفوذ زبان پهلوی و نیز بر اثر نفوذ زبان ترکی به تدریج از رونق افتاد و زوال آن با گسترش زبان فارسی و، علاوه بر آن، با نفوذ زبان عربی، از دیگر سوی، شتاب بیش تری گرفت. به هر روی، واژه هایی از زبان سغدی به زبان فارسی راه یافت و در قالب وام واژه به حیات خود ادامه داد. در این پژوهش، واژۀ سغد...