وجود جعلیات در منابع حدیثی، فقهی، تاریخی و منابع دیگر، امری رایج است که باید برای شناخت گزارش‌ها و روایات جعلی، راه‌های مختلف تحقیق را پیمود تا صحت و سقم روایات را به دست آورد. افزون بر نقد روایات از جهت سند و متن، باید به فضای بسترسازی صدور روایات توجه داشت تا سره از ناسره را تشخیص داد؛ زیرا صدور برخی از روایات با مبانی قرآن، حدیث نبوی و احادیث ائمه‰، علم کلام و عقل تباین دارد، اگرچه صدور آن‌ه...

هدف این پژوهش بررسی روایاتی از امام صادق علیه السلام است که مولف تفسیر نورالثقلین، در تفسیر آیات جزء 18 قرآن کریم نقل کرده است. در این راستا درباره ی هر یک از روایات این سوال ها مطرح است: آیا سند روایت اعتبار دارد؟ آیا متن روایت معتبر است؟ از آنجا که این پژوهش متن محور است، مسأله ی پژوهشی خاصی آنچنان که در پژوهش های مسأله محور وجود دارد، در آن مطرح نمی شود و نیز بالتبع رسیدن به نتایج منسجمی از ...

در سال 1339 ه‍.ش کتابی به نام کلّیات شاهنامۀ حکیم ابوالقاسم فردوسی در تبریز چاپ شد که به نثر ترکی است و برخلافِ نامِ آن، ترجمه یا بازنویسی شاهنامه نیست. این متن در اصل یک طومار نقّالی است که دو داستان آن در سال 1039ق به فارسی تدوین/ تحریر و در سال 1164ق به ترکی ترجمه شده است. بر این اساس، پیشینۀ نقل و تدوینِ بخشی از روایات آن به ادوارِ صفوی و افشاری می‌­رسد. محتوایِ داستانیِ این طومار از فرمان...

داستان "درخت گلابی" به واسطۀ راویانی که هر یک بر اساس دریافت خود از جهان پیرامون به ارائۀ آن می‌پردازند، روایاتی متفاوت و گاه متناقض از جهان - از پذیرش واقعیت انضمامی تا فراهم نمودن بستری برای اندیشیدن انتقادی - به مخاطب ارائه می‌دهد. در خوانش‌های ارائه شده از داستانِ "درخت گلابی"، پرداختنِ صرف به روایت محوری راوی، منجر به نقد فردگرایانه و روان‌شناسانۀ متن و قرار گرفتن مسائل اجتماعی در سا...

«زراره بن اعین» از راویان جلیل القدری است که از یک سو مورد مدح روایی و توثیق جمعی تحت عنوان اصحاب اجماع قرار گرفته و از سویی دیگر، با لعن و ذم شدید مواجه شده است. در آثار رجالی دلایل و توجیه های مختلفی در بارۀ روایات لعن زراره بن اعین ارائه شده است. برخی، با اتکا به ضعف سند، آنها را کنار گذاشته اند و برخی دیگر، صدور این گونه روایات را به جهت تقیه می‏دانند. در کتب رجال از باور به استطاعت، به عنو...

گزارشها حکایت از آن دارند که ابن قولویه (د 367ق)، عالم شیعی بغدادی اثری با عنوان کامل الزیارات مشتمل بر روایات مرتبط با فضیلت و آداب زیارت امامان شیعه (ع) تألیف کرده است. موضوع این مطالعه نقد متن نسخۀ مشهور همین اثر و معرفی نویسندۀ واقعی آن است. می‌خواهیم در آن فرضیه‌ای را بیازماییم که نخستین بار محمد باقر بهبودی ـــ حدیث پژوه معاصر ـــ ارائه کرده، و بر پایۀ آن، مؤلف کامل الزیارات را عالمی شیعی...

این مقاله به تحلیل سندی و متنی روایت‏های مربوط به وصف شکم امام علی۷ پرداخته است. برخی از روایت‏ها، شکم بزرگ را جایگاه علم امام دانسته و یا آن را زیبایی ظاهری امام مطرح نموده‏اند و در برخی دیگر، این وصف در نکوهش امام۷ مطرح شده است. در این مقاله یازده روایت را که در آن‏ها وصف «بطین» به امام۷ نسبت داده شده، با توجه و تمرکز بر تاریخ ورود روایات در مصادر اولیه هر یک، بررسی نموده‏ایم. تحلیل سند و متن...

در متنی مانوی به زبان پهلوی اشکانی داستان مصائب مسیح و مصلوب شدن او به توطئۀ یهودیان ذکر شده است. بخشی از این متن که مربوط به خیانت یهودای اسخریوطی است در تمامی دستنویسهای موجود از این متن دچار ریختگی شده است. از میان بازسازی‌هایی که تاکنون از این متن صورت گرفته برخی با واقعیّت موجود در دستنویس‌ها در تناقض است. برخی دیگر نیز که توانسته ‌اند به صورت مضبوط در دستنویس‌ها دست یابند به علّت عدم توجّه ب...

روایت به عنوان یکی از منابع تفسیری همواره مورد توج مفسران قرآن بوده و در تفسیر قرآن به اشکال گوناگون از آن بهره گرفته شده است. برخی مفسران تنها به نقل روایت پرداخته و برخی دیگر به نقد و بررسی و جدا نمودن روایات صحیح از غیر آن نیز پرداخته‌اند. از میان این تفاسیر، تفسیر فی ظلال القرآن سید قطب که از تفاسیر معاصر به حساب می‌آید از جمله تفاسیری است که علاوه بر نقل روایات، به نقد و بررسی آنها نیز پرد...

مسألة اعتبار مطلق یا مشروط روایاتی که در کتاب‌های چهارگانه حدیث شیعه (کافی، فقیه، تهذیب و استبصار) گردآوری شده مهمترین چالش میان اخباریان و اجتهادگرایان است. مجتهدان اصولی که جملگی در عدم اعتقاد به اعتبار همه روایات کتب اربعه اشتراک‌نظر دارند در مورد دایره اخبار معتبر یکسان نمی‌اندیشند. برخی از آنها به اعتبار اغلب روایات این کتب تمایل دارند, و گروهی دیگر روش سخت‌گیرانه را برگزیده و اکثر این روا...