آیات و روایات بسیاری بر این مطلب دلالت دارند که هر آنچه در کائنات است، از ذوی‌العقول و غیر آن، تسبیح‌گوی خداوند متعال بوده و هستند. این ظهور یا تصریح، در تاریخ اندیشۀ اسلامی شرح و بسط‌های مختلفی را موجب شده است. عارفان، فیلسوفان و متکلمان و نیز مفسران و محدثان هر یک بر اساس مبانی و مشارب خاص خود، به تبیین این موضوع پرداخته‌اند. آنچه در این نوشتار می‌آید، نخست بیان اقسام مختلف نصوص دینی و سپس دس...

اگر نیایش‌های مثنوی را از چشم‌اندازی روایت‌شناختی و بلاغی بنگریم، با جلوه‌های هنری مناجات‌ها آشنا می‌شویم و نیز جوانبی از جهان‌شناسی مولانا دربارۀ پیوند و گفت‌وگوی آدمی با خداوند. نیایش‌های مثنوی غالباً ناگهانی پدیدار می‌شوند. گاهی سرگردان می‌شویم که نیایش‌ها از زبان راوی بیرون می‌آیند یا از شخصیت داستان؛ حتی گاه در متن قصّه نیایش نیستند. نیایش‌ها بیشتر در لحظه‌هایی ویژه از ماجرا نمایان می‌شو...

مسأله­ «جبر و اختیار» یا «حریّت اراده» در عرض موضوعاتی دیگر چون امامت، خیر و شر، تشبیه و تنزیه و علم خداوند، یکی از مضامین پر بسامدی است که در حوزه­ کلام، فلسفه و عرفان اسلامی پیوسته مورد توجه متکلمان، فیلسوفان و عارفان بزرگ اسلامی بوده است؛ چنانکه عین­القضات همدانی، از عارفان بزرگ مکتب خسروانی، این مفهوم را در متون منثور عرفانی فارسی، در دو حوزه­ عاشقانه و کلامی- فلسفی مورد بررسی قرار داده و در...

چکیده شناخت ذات و صفات خداوند یکی از دغدغه های دیرین بشر بوده و هست. خداباوران همواره در اصل اتصاف و نحوه ی اتصاف واجب تعالی به صفات اختلاف نظر دارند. متکلمان امامیه نیز از این نزاع به دور نمانده و دیدگاه های متفاوتی ارائه نموده اند. اکثر آنها ضمن پذیرش وجود صفات کمال در خداوند و قابل شناخت دانستن آنها برای انسان، پس از نفی جهات نقص، آنها را به واجب تعالی نسبت داده-اند. گروهی از متکلمان امامی...

مفسرین، عرفا و علمای علم کلام هر کدام به نوعی از دیر باز، توجه ویژه ای به بحث اسماء و صفات خدای متعال داشته و بعضا در تفاسیر و مکتوبات خود بدان پرداخته اند. با نگاهی به آیات کریمه ی قرآن در می یابیم که تعداد قابل توجهی از این آیات، در بر دارنده ی دو صفت-یا بیشتر- از صفات خدای متعال در کنار هم هستند که ارتباطات ممکن میان آنها از جمله مسائل مهمیست که ما را در جهت فهم هر چه بهتر آیات نورانی قرآن ی...

«خلق» فعل خدای تعالی است و خالقیت و خلاقیت هم صفت اوست، ولی از آنجا که خداوند آدمی را بر صورت خود آفریده  و در گل او روح دمیده است، به واسطه خلیفه الله بودن باید متصف به اوصاف پروردگار و مظهر اسماء و صفات خداوندی بر روی زمین باشد. این پژوهش به دنبال آن است تا با مقایسه روند آفرینش طبیعت از منظر قرآن کریم نقشه راهی در جهت آفرینش و خلق آثار هنری و بالاخص معماری به دست آورد و در ادامه عملکرد یک مع...

حکیم سنایی غزنوی (ف532) یکی از اندیشمندان دوران‌ساز و ازجمله تأثیرگذارترین سرایندگان شعر تعلیمی عرفانی است که همواره شاعران و عارفان این دیار به ذهن و زبان او اقتدا کرده‌اند. در این نوشته کوشیده‌ایم تا با تتبع نسبتاً جامع در دیوان و حدیقه، آرای سنایی را درباب تشبیه و تنزیه، قدم و حدوث، توقیفی‌بودن یا نبودن اسما و صفات خداوند و غرضمندی حضرت حق در آفرینش هستی تبیین کنیم و با مواضع فِرق مشهور کلامی...

اسماء و صفات الهی از عمیق ترین مباحث توحیدی است که از دیدگاه های مختلف مورد بحث قرار گفته است و از مسائل مطرح و اساسی در علم کلام، فلسفه و عرفان می باشد. این مسئله در آیات و روایات در ابعاد مختلف بیان شده است؛ یکی از ابعاد مطرح شده، مباحث وجودشناسی اسماء و صفات می باشد و بُعد دیگر که محوری تر و مهم تر است، بُعد معناشناسی آن است که جایگاه اشتقاق اسماء و صفات در همین بُعد روشن می گردد. اسماء و صفا...

در این پژوهش، اندیشه ها¬ی کلامی احمدبن محمّد بن خالد برقی بر اساس روایات اعتقادی نقل شده از وی، بررسی می گردد.ایشان از راویان شناخته¬ شده¬ی شیعی در قرن 2 و 3 هجری قمری و از خاندان شیعی بزرگی است. وی در قم به دنیا آمده و تحصیلات خود را دراین دیار ادامه داده است.در این بخش ، پیرامون معرفت، کیفیت، زمان و مکان آن مباحثی مطرح گردید.درموردعقل،ماهیت عقل وعقل انبیاءروایاتی ازایشان نقل شد. سپس به شناخت خ...

آموزة حقیقت و رقیقت آموزه ای برهانی ـ عرفانی است که صدرا آن را با مطالعات میان رشته ای و تعمق در برخی متون کلیدی دینی به دست آورده و سپس، با کاربردی وسیع در تجزیه و تحلیل های مختلف فلسفی، آن را در تفسیر سایر متون دینی نیز استخدام کرده است تا با آن فهمی درست و به دور از تنزیه صِرف و تشبیه محض در الهیات فلسفی و جهان بینی عقلانی ارائه دهد. بر اساس این آموزه، حداقل دو طبقة کلی برای موجودات قابل تصوی...