وجود انسان ترکیبی از نفس (وجودی غیرمادی) و بدن (وجودی مادی) است، بنابر دیدگاه ملاصدرا نفس اصیل است و حاکم بر بدن، مشخصه نفس انسان به عقل اوست، لذا هم قوام نفس به اوست و هم او عامل تمییز انسان از دیگر موجودات شده است. کارکرد عقل، شناخت و فهم است؛ انسان با داشتن عقل عملی، بدن را تدبیر و کنترل کرده تا زمینه مناسب برای ارتباط عقل نظری با عالم غیر مادی و ملکوت فراهم شود، حاصل این حرکت عقل، «حریت و آ...

فیلسوفان اسلامی در جست وجوی کمال خاص انسانی، به سراغ بعد عقلانی وی رفته، آن را به عقل عملی و نظری تقسیم نموده اند. به اعتقاد ایشان، رهاورد تکامل عقل عملی و تسلط عقل بر قوای حیوانی، تنها آن است که راه را برای استکمال حقیقی انسان باز می کند؛ اما تکامل حقیقی انسان در بعد عقل نظری وی رخ می دهد که پس از طی مراتب عقل هیولانی، بالملکه و بالفعل، در نهایت، به درجه ی عقل مستفاد رسیده، صورت تمامی عالم در ...

فیلسوفان اسلامی در جست‌وجوی کمال خاص انسانی، به سراغ بعد عقلانی وی رفته، آن را به عقل عملی و نظری تقسیم نموده‌اند. به‌ اعتقاد ایشان، رهاورد تکامل عقل عملی و تسلط عقل بر قوای حیوانی، تنها آن است که راه را برای استکمال حقیقی انسان باز می‌کند؛ اما تکامل حقیقی انسان در بعد عقل نظری وی رخ می‌دهد که پس از طی مراتب عقل هیولانی، بالملکه و بالفعل، در نهایت، به درجه‌ی عقل مستفاد رسیده، صورت تمامی عالم در...

اندیشمندانی که سعادتِ قصوای انسان را در کمال نهایی عقل نظری جستجو می‌کنند، راه وصول به آن را نیز تقویت همین قوه و فعلیت بخشیدن به مراتب مختلف آن می‌دانند. ملاصدرا در بسیاری از مباحث خود همین راه را طی می‌کند؛ اما در برخی موارد، گامی فراتر نهاده و سعادت نهایی انسان را قرب الهی معرفی می‌نماید. هدف این پژوهش بازخوانی آثار ایشان با رویکرد قرآنی است. بر اساس یافته‌های این پژوهش تعاریفی که وی از عقل ن...

ابن سینا، انسان را حقیقتی مشتمل بر نفس و بدن با ویژگی های چون تعقل می داند که به وی جایگاه ویژه ای در هستی بخشیده است و او را از سایر جانوران متمایز گردانیده است. انسان از سه نفس نباتی، حیوانی و انسانی برخوردار است. متمایزترین ویژگی انسان «تصور معانی کلّی عقلی» است که به کامل ترین نحو تجرید، از ماده مجرد شده اند. برنامه درسی مبتنی بر آرای انسان شناسی ابن سینا جنبه ی اسلامی و عقلانی دارد. شناخت ا...

ملاصدرا کمال نفس را در شدت وجود و قوت مدرکات می‌داند. از حیث وجودی، نفس قابلیت رسیدن به تمام مراتب امکانی وجود را دارد. بر همین مبنا وی مراتب نفس را به نفس نباتی، نفس حیوانی، انسان نفسانی و انسان مَلکی یا شیطانی تقسیم می‌کند. نفس از حیث مدرکات نیز دارای سه مرتبه طبیعی، نفسی و عقلانی است که بر اساس ادراک مخلوقات در عوالم سه‌گانه طبیعت، مثال و مجردات شکل می‌یابند. در آخرت، انسان طبیعی در زمرة اصحا...

در ظاهر برخی روایات، بهره مندی کامل زنان از موهبت عقل مورد تردید قرار گرفته و این سئوال اساسی را موجب گردیده که آیا در اندیشه معصومین (علیهم السلام) زن دارای نقیصه ذاتی در عقل است یا شرایط زمان و محیط تربیتی در این خصوص تأثیر دارد؟ از آن جا که کمال عقل از جمله شرایط احراز مسئولیت اخلاقی شمرده شده است، موضوع از آن جهت برای زنان اهمیت می یابد که شبهه بروز نقیصه عقلانی، مسئولیت اخلاقی ایشان را از...

حکیم ترمذی، عارف نامدار ماوراء النهر، از عارفانی است که دربارۀ انسان شناسی سخنان درخور توجهی دارد و مسئلۀ اصلی در این مقاله، چیستی انسان، ابعاد و ساحات وجودیِ او، و اهداف و مسیرش در زندگی از منظر اوست. روش پژوهش در این مقاله، نظام دهی داده بنیاد آموزه ها با رویکردی تحلیلی، در مسیر بازخوانی اندیشۀ این حکیم است. بخش مهمی از منظومۀ فکری حکیم ترمذی دربارۀ انسان، به مطالعۀ خلقت و ابعاد سرشتی او بازمی...

فارابی،شارح ارسطو و معلم ثانی است. او دغدغه سعادت دنیوی و اخروی انسان ها را داشته و بدین منظور به طرح مدینه فاضله پرداخته است تا همگان رابا هدایت فیلسوف-نبی ،به سوی فضیلت فرا خواند و به انجام آن تشویق نماید. فلسفه مدنی فارابی، بر دو پایه فقه و فلسفه که دو جزء علم مدنیند استوار است و به اعتبار آن، با توجه به شرایط زمان، فقها و فلاسفه، زمام امور جامعه را برعهده دارند. در اندیشه او، رئیس فاضله...

«حُسن و قبح» از مسائل مهمّ کلامی است که با ظهور اسلام به دو صورت عقلی و شرعی مطرح شد و طرفداران هریک، اعم از عدلیه(امامیه و معتزله) و اشاعره، ادلّه‏‏‏ای بر اثبات مدّعی خود ارائه نمودند. عدلیه از موافقان حُسن و قبح عقلی و ذاتی‎اند(حکم عقل به حُسن و قبح بدون بیان شارع) اما اشاعره بنابر نظریه «الحَسنُ ما حسَّنَه الشّارع وَ القَبیحُ ما قَبَّحَه الشَّارع» به‎طور مطلق منکر حُسن و قبح عقلی و ذاتی و معتقد به حسن و قبح شرعی...