فرم های شعر فارسی ـ حداقل از زمان رودکی تاکنون ـ نقش عمده ای در شکل گیری موسیقی آوازی ایران ایفا کرده است. در اغلب آوازهای ایرانی، از روزگاری که بر روی صفحه‏های گرامافون ضبط می شده تا امروز، رد و نشانی از غزل های سعدی آشکار است. این نشان گاه چنان برجسته است که گویی برای روایت موسیقایی احوال درونی خواننده (و نوازنده)، بستری سازگارتر از غزل سعدی فراهم نبوده است. پرسش اینجاست که چرا تا این اندازه ...

نقد اجتماعی در آثار سعدی چکیده سعدی شیرازی را استاد سخن می‌دانیم اما او یک منتقد اجتماعی نیز هست.سعدی نتوانسته دربارۀ زندگی فردی و رفتارهای اجتماعی دوران خویش سکوت‌کند. از این رو در آثار خود و به گونة مشخص در گلستان و بوستان و قصاید و مواعظ افراد گوناگون اجتماع و برخی گروههای اجتماعی و بالاتر از همه فرمانروایان عصر خویش را به شیوه‌های مختلف نقد و نصیحت‌کرده است. با توجه به جایگاه بلند سعدی در...

بررسی شیوة گزینش واژه در سخن سعدی نشان می‌دهد که واژه‌های کلیدی در جمله یا بیت معمولاً با هم مرتبط هستند و بر هم تأثیر می‌گذارند. معیار سعدی در انتخاب واژه، تناسب در معنای کلّی و عام در جایگاه همگرایی کلمات است؛ حتی انگیزۀ او در استفاده از استعاره، تشبیه و ترکیبات دارای معنای کنایی نیز تاحدّی رعایت همین تناسب و هماهنگی بین واژه‌ها در محور همنشینی است. سعدی هنرمندانه از شگردهای زبانی خاص برای پرهیز...

هدف این مقاله تبیین اندیشه های ملامتی و جوانمردانة سعدی و بازتاب این اندیشه ها در غزلیّات اوست. بر این مبنا، کوشش نگارنده بر این بوده است تا به این پرسش اصلی پاسخ دهد که «آیا سعدی اساساً اهل ملامت و فتوّت بوده است یا خیر؟» و پس از این مقدّمه با بررسی غزلیّات وی به این نتیجه می توان رسید که وی با توجّه به فرضیّات مطرح شده، از سقّایان زمان خود بوده است. برای پاسخگویی به این پرسش، نخست مقایسه ای مختصر بین...

چکیده: فراق از قدیم ترین، پُرتوصیف ترین و پرمعناترین واژگان در شعر فارسی به ویژه غزل عاشقانه است و شاعران آن را به صور گوناگون توصیف کرده­اند. هجران و فراق در غزلیات سعدی بیشتر نتیجه بی اعتنایی یا قهر معشوق است. شرح فراق و عواطف و احساسات ناشی از آن در شعر سعدی، معمولاً از عجز و افسردگی ناشی نمی شود و داغ فراق  هم نسبتاً معتدل است و شکایت از معشوق شدید و غلیظ نیست. اما فراق و جدایی در غزلیات رهی...

یکی از راه های شناخت ادبیات سنّتی فارسی، بررسی آن با شیوه های علمی جدید و اعمال تحلیل ساختارگرایانه بر روی متون روایی است. ساختارگرایان قواعدی برای تشریع آثار نویسندگان ارائه نموده اند، که جنبه های زیباشناختی یک اثر را معرّفی می کند و آن را در مقام مقایسه با سایر آثار قرار می دهد و ضمن تسهیل نقد و ارزشیابی اثر، میزان توان مندی خالق آن را نیز معلوم می سازد. پژوهش حاضر سعی بر آن داشته است که پس ا...

در برخی کتب نثر اواخر سدۀ هفتم و اوایل سدۀ هشتم و پس از آن، به کلام موزونی با کارکردی مثل‌گونه استشهاد شده که شباهت زیادی به مصرعی از سروده‌های سعدی دارد؛ در حالی که در تاریخ وصّاف، این مصرع به مؤلف تاریخ، انتساب یافته است. در این گفتار با نگاهی چندوجهی ابتدا ضبط تعدادی از دستنویس‌های کلیات سعدی در موضع مربوط به مصرع مزبور بررسی خواهد شد، سپس فقره‌ای از تاریخ وصّاف که این مصرع را در خود جای داده ...

چکیده: از جمله ارزنده ترین نمونه های هنر تصویری ایران را می توان در مرقعات و نسخه های خطی ملاحظه کرد که شاهدی بر سیر تکاملی هنر نگارگری محسوب می شوند. دو نسخه مهم بوستان سعدی اثر کمال الدین بهزاد هراتی و هفت اورنگ سلطان ابراهیم میرزا از نمونه های ارزنده هنر ایران است که زمینه بررسی ها و مطالعات فراوانی را به وجود می آورند. نگارش متن حاضر با هدف شناسایی و مدون ساختن ویژگی های نگاره های بوستان ...

سعدی و افکارش از دیرباز محل مناقشه‌ای مهم بوده است: سعدی عارف است یا خیر؟ عرفان در نگاه او چه نسبت و کارکردی با اجتماع و جامعه‌اش دارد؟ و وقتی از عشق، به مثابه پرکاربردترین واژۀ کلیدی در آثارش، سخن می‌گوید از عشقی زمینی سخن می‌راند یا آسمانی؟ مقالۀ حاضر دو بخش عمده دارد؛ بخش نخست نگاه‌های برخی منتقدان و طرفداران سعدی را بررسی اجمالی می‌کند تا فضای سعدی‌ستیزی دگرباره یادآور خوانندۀ محترم شود. پا...

سعدی شیرازی (دهۀ اول قرن هفتم ـ 658 ق.) بزرگ ترین شاعر قرن هفتم، در شعر خود به ویژه در قصاید عربی، بیش از هر شاعر جاهلی، از معلّقۀ امرؤالقیس تأثیر پذیرفته است. این تأثیرپذیری را می­توان به دو بخش تقسیم کرد: در بخش نخست، شاعر برخی از اسلوب، محتوا و واژگان این شاعر عصر جاهلی را آشکارا به کار برده ­است، تا آنجا که می توان به صراحت اعلام کرد که آن رویکردها، خاص معلّقۀ امرؤالقیس بوده و سعدی از آن ها م...