برات دیوانی سندی بود که از سوی دولت به­ منظور پرداخت مواجب و دیگر هزینه­ ها صادر می­شد. اهمیت برات زمانی مشخص می­شود که بدانیم در دورۀ قاجاریه اغلب پرداخت ­های دولت به کارکنان کشوری و لشکری و به­ طورکلی، اغلب پرداخت هزینه­ ها در تمام امور دولتی به­ وسیلۀ این سند انجام می­گرفت. بر این اساس، این سند می­تواند منبع مهمی برای نگارش تاریخ اقتصادی باشد. با وجود اهمیت برات­های دیوانی، تاکنون هیچ پژوهش ...

چکیده: منشات نویسی یا نامه نگاری که در قدیم به آن ترسّل نیز می گفته اند از لوازم مهم در امور دیوانی(دولتی) حاکمان و فرمان روایان بزرگ و محلّی به شمار می رفته و به عنوان یکی از فنون نویسندگی در گستره ی فرهنگ و ادب فارسی، جایگاه ویژه ای داشته و سابقه ی دیرینه ای دارد. با نفوذ زبان و ادبیّات فارسی در شبه قاره ی هند و حمایت بی دریغ پادشاهان هند از نویسندگان وشاعران فارسی زبان، آثار فراوانی به زبان ف...

از زمان ظهور اسلام در پهنۀ آسیای مرکزی چند نوع امپراتوری حکم رانده­اند؛ امپراتوری اعراب، شامل امویان و عباسیان، امپراتوری غزنویان و سلجوقیان، امپراتوری مغولان و تاتارها، و امپراتوری روس ها. دوران اقتدار امپراتوری عباسیان بیش از یک قرن و نیم دوام نیاورد و به تدریج حکومت­هایی مستقل از شرقی­ترین نقاط این امپراتوری سر بر آوردند. نقش دستگاه خلافت تنها به مشروعیت بخشیدن به این حکومت­ها محدود شد. در ا...

تأثیر منصب‌داران ایرانی مهاجر به هند در تحول نظام دیوانی و سیاسی دولت گورکانیان[1] احمدرضا بهنیافر* چکیده ایرانیان مسلمان با پی‌ریزی تمدن ایرانی ـ اسلامی و انتقال آن به سایر جوامع، از جمله شبه‌قارۀ هند، در پیشرفت‌های فرهنگی و تمدنی نقشی مؤثری ایفا کردند. نخبگان ایرانی ـ که با توجه به وجود عوامل دافعه در ایران و عوامل جاذبه در هندوستان به دربار گورکانیان مهاجرت کردند ـ به دلیل شایستگی‌های فراوا...

پس از گزینش نثرهایی از آثار نویسندگان برجسته ی معاصر چون زرین کوب ، یوسفی،اسلامی ندوش ، مسکوب ، نفیسی و شریعتی ، هر یک از این آثار از جهات علوم بدیعی ، بیانی و معانی مورد بررسی قرار گرفت . در گزینش نثرها ملاک نثرهایی است که با رویکرد ادبی نگاشته شده اند . پس از بررسی آثار از سه جنبه ی ذکر شده و یافتن صنایع و شگردهای ادبی در آن ها سعی بر آن شده است دلایل تأثیر گذاری هر یک از این شگردها تا حدی مو...

متون نثر روزگار صفوی نسبت به دوره‌های پیش از آن چندان که باید از ارزش‌های ادبی و هنری بهره‌مند نیست و به همین دلیل توجه چندانی به آن نشده است. ولی در میان آن متون، گاه کتاب‌هایی یافت می‌شود که به جهات گوناگون درخور اعتناست. از این جمله است کتابی که به «جهانگشای خاقان» موسوم است و با وجود ارزش‌های ادبی و تاریخی آن تاکنون چنان که باید، به چشم عنایت و توجه محققان ادب روزگار صفوی نیامده است. این مت...

از سنایی شاعر دوران ساز و پرآوازه قرن ششم علاوه بر اشعار او آثاری به نثر باقی مانده که محدود به چند نامه است و استاد نذیر احمد آنها را جمع آوری کرده و نام مکاتیب سنایی را بر آنها گذاشته است.نگارنده در این مقاله به تحلیل ساختار و سبک این مکاتیب پرداخته و اهمیت آن را در سیر تکاملی نثر فارسی نشان داده است. نتیجه تحقیق نشان می دهد که نثر این کتاب بینابین و در واقع نمونه ای است از نثر منشآت و ترسّل...

دیوان رسالت، تنظیم کننده اسناد و مدارک دولتی و مسئول روابط دیپلماتیک مملکت خوارزم با سایر دول و از جمله دیوان های مهم دوره خوارزمشاهیان بود که رؤسای آن از بین دبیران و دانشمندان برجسته انتخاب می شدند. نامه ها و منشأت دبیران و رؤسای دیوان رسالت شامل: نامه های دیوانی، منشور، فتح نامه و سوگندنامه بود. از میان رؤسای مهم دیوانی می توان به رشید الدین وطواط اشاره کرد که علاوه بر انجام وظیفه در این سمت...

اعطای امتیازات به خارجیان و ایرانیان، از ویژگی‌های اقتصادی دوره ناصرالدین شاه می‌باشد. او، پس از شکست در اعطای امتیازات به خارجیان و مسدود‌شدن راه‌های کسب درآمد برای خزانه‌اش، اقدام به فروش خالصجات به طبقات ممتاز و اشرافی جامعه کرد. شاید طبق تاکیدات شاه، هدف از اعطای خالصجات، بهکرد وضع کشاورزی و ترقی کشور بوده است، اما دست‌اندرکاران محلی اقتصاد ایران، باعث شدند تا شرایط به نفع آنان رقم بخورد. ا...

دیوان رسالت، تنظیم کننده اسناد و مدارک دولتی و مسئول روابط دیپلماتیک مملکت خوارزم با سایر دول و از جمله دیوان‌های مهم دوره خوارزمشاهیان بود که رؤسای آن از بین دبیران و دانشمندان برجسته انتخاب می‌شدند. نامه‌ها و منشأت دبیران و رؤسای دیوان رسالت شامل: نامه‌های دیوانی، منشور، فتح‌نامه و سوگندنامه بود. از میان رؤسای مهم دیوانی می‌توان به رشید‌الدین وطواط اشاره کرد که علاوه بر انجام وظیفه در این سمت...