کتاب الاقراباذین الکبیر، ترجمه از سریانی به عربی، از شاپور بن سهل کوسج (متوفی 255هـ.ق.) یکی از افتخارات تمدن دورۀ اسلامی است که از سدۀ سوم هجری به یادگار مانده و خوشبختانه نسخی چند از آن در کتابخانه های ایران و جهان موجود است. مقالۀ حاضر با هدف بررسی کتب مربوط به دانش قرابادین مفرده و مرکبه (ترکیب گیاهان دارویی) در طب کهن به بررسی جایگاه کتاب قرابادین شاپور سهل به عنوان اولین کتاب نوشته شده در ...

صحیفۀ سجادیه از اندک آثار بازماندۀ سدۀ نخست هجری است. با وجود آن که تا کنون مطالعات درون دینی متعددی در بارۀ معارف مندرج در این اثر صورت گرفته است، کمتر کوششی می‌توان سراغ داد که از رویکردی توصیفی، چارچوب کلی اندیشه‌های مندرج در آن را بازنمایاند. چنین تلاشهایی از جهات مختلف ضروری است. از نگاهی تاریخی، بازشناسی اندیشه‌های مندرج در صحیفۀ سجادیه می‌تواند برای شناخت بهتر گفتمان سیاسی و فرهنگی حاکم ...

در قسمت ورودی شرقی مسجد جامع کبیر یزد دهلیزی با پلان مربع به مساحت تقریبی 50 متر مربع وجود دارد که در حاشیه مستطیل شکل دور زیر سقف آن کتیبه ی شعری عربی به رنگ آبی و خط ثلث بر روی گچ در یازده بیت، مورخ به سال 777 هجری نقاشی شده است. این کتیبه به علت گذشت زمان ساییده شده و قسمت هایی از متن آن از بین رفته است. ایرج افشار، با استناد به کتاب های تاریخ جدید یزد و جامع مفیدی، از کتب تاریخی قرن نهم هجر...

در میان سروده های محمد بن حسام الدین خوسفی (وفات 875 هـ.) ملمّعات و اشعاری به زبان عربی وجود دارد؛ این اشعار، ادامه ی سنت ادبی است که از سده ی چهارم هجری در شعر شهید بلخی شروع شده و گوشه ای از قریحه و اندیشه ی ایرانیان را در طی قرون متمادی پاس داشته اشت. در اشعار عربی ابن حسام، قصیده ای شصت و شش بیتی در نعت و منقبت حضرت رسول (ص) به زبان تازی وجود دارد که در چاپ های دیوان او رمز ناگشوده و همراه ب...

در میان سروده های محمد بن حسام الدین خوسفی (وفات 875 هـ.) ملمّعات و اشعاری به زبان عربی وجود دارد؛ این اشعار، ادامه ی سنت ادبی است که از سده ی چهارم هجری در شعر شهید بلخی شروع شده و گوشه ای از قریحه و اندیشه ی ایرانیان را در طی قرون متمادی پاس داشته اشت. در اشعار عربی ابن حسام، قصیده ای شصت و شش بیتی در نعت و منقبت حضرت رسول (ص) به زبان تازی وجود دارد که در چاپ های دیوان او رمز ناگشوده و همراه ب...

طبق اخبار و اسناد تاریخی و ادبی، آل خجند در عصر سلاجقه از خجند به اصفهان مهاجرت کرده و مدت سه قرن، اشخاص دانش‌پرور آن در ترویج و انتشار زبان و ادب فارسی نقش ‌انکارناپذیری داشته‌اند. یکی از شخصیت‌های معروف این خاندان، صائن‌الدین خجندی است. وی از دانشمندان شهیر اواخر سدۀ چهاردهم و نیمۀ اول سدۀ پانزدهم و از چهره‌های تابناک علم و فرهنگ تاجیکستان است. این مقاله به‌دنبال آن است که شرح مختصری از زندگی...

خاقانی شروانی قصیده­سرای بزرگ سدۀ ششم هجری قمری، به میزانی بسیار از روایات شاهنامه و داستان­های اساطیری و پهلوانی در شعر خود بهره برده است. برخی شواهد نشان می­دهد که شاعر در شعر خود به داستان­هایی حماسی و پهلوانی از شاهنامه اشاره می­کند که مربوط به روایت فردوسی از شاهنامه نیستند و مشخّصاً در شاهنامۀ فردوسی وجود ندارند یا به گونه­ای دیگر روایت شده­اند. نگارندگانِ این سطور، این فرض را مطرح می­کنند ک...

نهایه المسوول فی روایه الرسول، ترجمه فارسی کتابی است به نام مولدالنبی یا مولودالنبی به زبان عربی از سعیدالدین محمّدبن کازرونی که توسط عبدالسلام بن حسین ابرقوهی ترجمه و انشاء شده است. این اثر یکی از مهمترین و قدیمی ترین سیره‎های پیامبر اکرم (ص) است که بعد از دو کتاب شرف النّبی و سیره ابن هشام سومین سیره نبوی به زبان فارسی و دارای اهمیّت زیادی می باشد. همان طور که از نام آن بر می‎آید مربوط به زندگی ...

داستان لیلی و مجنون، روایتی نا مکرّر از کهن داستان «عشق» است که گذر روزگاران، غبار کهنگی بر رخساره­اش ننشانده است. این داستان هرچند ریشه در تاریخ کهن قوم عرب، در سدۀ نخست هجری دارد؛ امّا تنها در یک اثر ادبی، با عنوان نمایشنامۀ لیلی و مجنون، اثر احمد شوقی، آن هم در دوران معاصر، بازتاب می­یابد. ولی به محض ورود به ایران در سدۀ چهارم، در سروده­های شاعران نامی بازتاب یافته و در سدۀ ششم، نظامی گنجوی من...

چکیده در دوران خلیفۀ دوم، زیست فردی و اجتماعی و نظام سیاسی نوپای مسلمانان دچار تحول اساسی شد. در روزگار خلافت عثمان، دو رخداد منشأ تحولات مهمی شدند: یکی شورش علیه خلیفه و قتل او؛ و دیگر، تدوین جدید قرآن که به قرآن عثمانی شهرت یافت. تحقیق دربارة تاریخ قرآن در نیم ‌قرن نخست اقدامی بس دشوار است؛ زیرا از یک سو هیچ نسخة استنادپذیری از قرآن زمان پیامبر و نیز قرآن‌های پس از آن و از جمله قرآن‌های ابوب...