پس از ساسانیان روزگار درازی سپری شد تا بستر مناسبی برای تحولات کشورداری و مناسبات خارجی در ایران فراهم آید. خراسان بزرگ در چنین اوضاعی زمینه های ساختار نوینی ایجاد کرد و رمقی تازه به جان خستة جامعة ایرانی بخشید تا با تکیه بر چنین ظرفیتی دروازه های خود را به سوی جهان آن روزگار بگشاید. با تأمل در رویدادهای این روزگار می توان شالودة اصول سیاست خارجی در تاریخ ایران را از قرن چهارم هجری/دهم میلادی د...

ناامیدی ایرانیان در برخورداری از حاکمیتی عادلانه از سوی خلافت اموی و سپس عباسی، و توأمان به ثمر نرسیدن نهضت ها و جنبش های سیاسی، اجتماعی و  مذهبی در گوشه و کنار ایران، تمهیدات لازم جهت بسط  احساسات میهن پرستانه رادر راستای فراهم نمودن  فرصت مقتضی برای دستیابی به اقتدار سیاسی، نظامی و به تدریج فرهنگی حاصل نمود.  هر چند زمزمه استقلال  و خودمختاری در ولایت مختلف و پهناور ایران از آغازین سالهای قرن...

عتبی مورخ ایرانی عربی نویس قرن پنجم، نقشی مهمی در روشنگری تحول های شرق ایران داشته و تاریخ او الگوی مطالعات ادبی و تاریخی شده است.شرح های متعدد و اقتباس از داده های تاریخی او نشان می دهد تاریخ یمینی اثری تأثیرگذار بوده است.هدف این مقاله این است که با روشی تحلیلی تأثیر متقابل بینش و روش در تاریخ نگاری عتبی را روشن سازد. نظام فکری عتبی مبتنی بر چهار مؤلفه ی سلطنت گرایی، نخبه گرایی، انتقادی و شری...

با روی کارآمدن دولت سامانی تحولی عظیم در خراسان به وجود آمد. از ایالات سامانی، خراسان اهمیتی بیشتر از کرانه های دیگر داشت. از این رو فرمانروای این ولایت سپه سالاری کل نیز داشت و فرمانروایان این سرزمین را بیشتر از میان سرداران بزرگ و بزرگان و بزرگان خاندان قدیم بر می گزیدند. این ولایت با ویژگی های طبیعی و اقتصادی و اجتماعی خود زمینه ساز تحولات بزرگی بود. تقریباً تمام منابعی که از سامانیان یاد می...

دوران امارت سامانیان یکی از مهم ترین دوره های تاریخ و تمدن ایران پس از اسلام است. سامان خداه، جد سلسله سامانی در اوایل قرن دوم هجری قمری، برای حفظ پایگاه اجتماعی و سیاسی خود اسلام را پذیرفت. وی به پاداش این برخورد مسالمت آمیز از سوی حاکم خراسان به حکومت بلخ گماشته شد و در اواخر عهد امویان به ابومسلم خراسانی پیوست و پسرش اسد نیز در خدمت عباسیان روزگار گذرانید. در نخستین سال های قرن سوم هجری، نوا...

طبقات اجتماعی، به عنوان واقعیتی عینی و ملموس در طول تاریخ، همواره مورد توجه متفکران و اندیشمندان بوده است که برخی از آن ها به تبیین قشربندی و برخی شاخص های آن را در آثار خود منعکس ساخته اند. یکی از این دوره های تاریخی، دوره سامانیان است. سامانیان به عنوان یک نظام قدرتمن...

چکیده حیات علمی ـ آموزشی هرات تحت سلطه ی هر یک از دولت های متقارن چون صفاری( 248-287ق)، سامانی( 204-395ق)، غزنوی(384-431ق) و سلجوقی( 431-552ق) دارای مشخصه های متفاوتی بود. بدون تردید عوامل گوناگونی در ایجاد مشخصه های علمی ـ آموزشی هر دوره نقش داشته است. عوامل سیاسی، مذهبی و اجتماعی سه متغیری است که بیشترین تأثیر را در ایجاد ویژگی های علمی هر یک از این دوره های زمانی داشته است. از این رو، پژوهش...

سرزمین خراسان بزرگ که در سده های اولیه اسلامی و به خصوص در قرن سوم و چهارم هجری/ نهم و دهم میلادی دوران رشد و ترقی خود طی می کرد، سرزمینی ثروتمند و حاصلخیز بود، که همواره چشم طمع قدرتمندان منطقه را به سوی خود جلب می کرد. پس از آن که مواهب و امتیازات این سرزمین محمود بن سبکتگین غزنوی را به سوی خود کشاند، باعث شد که وفاداری ظاهری او نسبت به سامانیان بهسلطه طلبی و استقلال خواهی تبدیل شود. اما دیگر...

سمرقند ازلحاظ جغرافی در جنوب سغد قرار داشته است. این شهر که همواره مرکز آباد این اقلیم به‌شمار می‌رفته، تدریجاً به ترقی و تعالی رسیده و باعث پیدایش اصطلاح «سغد سمرقند» شده است. در ابتدای عصرهای میانه، مقام این شهر ازلحاظ سیاسی و اقتصادی خیلی بالا رفت. تاریخ بیانگر آن است که سمرقند نیز همچون دیگر شهر‌های نیمه‌مستقل، مورد حملة عرب‌ها واقع شد و طبری از داستان چگونگی ضبط شهر و تدبیراندیشی‌های قتیبه ...

طبقات اجتماعی، به عنوان واقعیتی عینی و ملموس در طول تاریخ، همواره مورد توجه متفکران و اندیشمندان بوده است که برخی از آن ها به تبیین قشربندی و برخی شاخص های آن را در آثار خود منعکس ساخته اند. یکی از این دوره های تاریخی، دوره سامانیان است. سامانیان به عنوان یک نظام قدرتمن...