سرشماری از جمله مظاهر جنبش ترقی خواهی جهت اصلاح نظام مالیاتی عصر ناصری بود. پژوهش حاضر با استناد به کتابچه "مجموعه ناصری" و مقایسه آن با دیگر منابع روند افزایش و کاهش جمعیت شهری و روستایی و همچنین ساخت جغرافیای جمعیتی محلات مرکزی و رویکرد شغلی و مذهبی اهالی شهر را بر اساس سرشماری مورد توصیف و تحلیل قرار دهد. در این پژوهش نشان داده می شود پس از هجوم مغولان به قم و تخریب آن و درنتیجه کاهش جمعیت ا...

چکیده پاکیزگی، که از روزگاران کهن اهمیت داشت، با ظهور اسلام، ضرورتی دوچندان یافت و حمام‌ها به تدریج جای خود را در ساختار شهری پیدا کردند. مطالعه سیر تاریخی حمام‌ها، متکی بر مستندات مکتوب است زیرا گرمابه‌ها به دلیل تغییر شرایط اجتماعی، در معرض آسیب و تخریب قرار داشته‌اند. حمام‌های تاریخی مشهد وضعیتی اسفبارتر دارند. متأسفانه از حمام‌های دوره ناصری کمتر اثری برجای مانده است. لذا هدف ا...

چکیده میرزامحمد خان مجدالملک پسر میرزا فتحعلی بیگ و خواهرزاده ی میرزا آقاخان نوری(صدراعظم دوره ی ناصری) بوده است . وی به دلایل مختلف وارد دستگاه حکومتی گردید ؛ از جمله اینکه از خاندان اعیانی مازندران بوده است و هم چنین به این سبب که دارای توانایی شخصی نیز بود و مهمتر از همه اقوام و خویشانش در دربار از نفوذ ویژه ای برخوردار بودند ، توانست وارد دربار و سپس دولت قاجاریه گردد . وی کار خود را در ع...

بسیاری از شرح حال ها و سفرنامه های دورة قاجار، تغییراتی تدریجی را در فرهنگ زندگی خانواده های اعیانی تهران به ویژه از اواسط دورة ناصری گزارش داده اند. برخی از این تغییرات، تعریف نقش زن در خانواده را به تدریج تغییر داد. هدف این مقاله، بررسیِ چگونگیِ تغییرِ کالبد، تزییناتِ نقاشی و ساختارِ خانه بر اساس بازتعریفِ نقش زن در تهران دورة قاجار است. از آنجایی که ملاحظة جایگاه زنان در بافت و زمینة دورة قاجار، ب...

دارالترجمه همایونی» یکی از بخشهای فعال «اداره انطباعات» بود که به فرمان ناصرالدین شاه و به همت محمدحسن خان اعتمادالسلطنه در 1300 ق تاسیس گردید. این مجموعه در عرف آن دوره سازمان وسیعی محسوب می‌شد که با به کارگیری مترجمین حاذق علاوه بر ترجمه آثار خارجی و گسترش زبان‌آموزی، چاپ و نشر آثار اروپایی را در دوره ناصرالدین شاه رونق بخشید. چگونگی شکل‌گیری «دارالترجمه همایونی» و ارتباط آن با دارالطباعه عصر...

دموکراتیک شدن علاوه بر آنکه به شیوه انتخاب نخبگان جامعه مربوط می شود، می تواند مفهومی فرهنگی نیز داشته باشد. دموکراتیک شدن به معنای عام مبتنی بر سه بعد بنیادین است: برابری هستی شناختی، استقلال فردی (آزادی) و شیوه خاص انتخاب نخبگان. تأکید بر دو جزء نخست پایه ی دموکراسی فرهنگ را می سازد. از این نظر می توان جامعه ای پیشادموکراتیک از نظر فرهنگ را از نوع دموکراتیک آن متمایز ساخت. کارل مانهایم با ارا...

بدیهی است که اطلاعات منابع مکتوب با کاستی هایی همراه است و این آثار در سیر تاریخی خود از متون پیشین وام گرفته اند، چنانکه با مطالعه ی راحه الصدور راوندی یا زبده النصره بنداری اصفهانی و منابع دیگر، مطالب قابل توجهی در مورد تاریخ محلی ایران در عهد سلجوقیان به دست نمی آید و این مطالب در قرون بعدی در آثاری چون روضه الصفای ناصری تکرار و تلخیص شده اند؛ از این رو با مراجعه به منابع غیرمکتوب چون سنگ نب...

داروغه از مناصب حکومتی است که از دوره تیموری تا پایان عصر قاجار، در قالب اشکال مختلف چون داروغه دفترخانه، داروغه ایلات و داروغه شهر وجود داشت. این منصب از دوره تیموری تا قاجار، به تناوب دارای اختیارات سیاسی و قضایی شد. داروغه به عنوان حاکم شهر یا ایالت، معمولاً با مقوله نظم و امنیت عمومی جامعه در ارتباط بود. این منصب در دوره قاجار تا پایان عصر ناصری (1212 تا 1313ق/1۷96 تا 1۸96م) همچنان نقش اساسی...

در عصر ناصری، گسترش روابط با غرب نه تنها راهی برای ورود افکار و فنّاوری های تازه به ایران گشود، که فرایند چالش های سیاسی ـ اقتصادی این دوره در انقلاب مشروطه نمود یافت. در این میان، گذشته از تلاش روشن فکران غیر حکومتی در اصلاح ساختار سیاسی، در طیف حکومتی نیز ضرورت اصلاحات دل مشغولی گروهی از دولت مردان به شمار می رفت. بر این اساس، نقش مرتضی قلی  خان صنیع الدوله از دو رویکرد اهمیت داشت: وجاهت فرهنگ...

چکیده هنگام مرگ محمد شاه،(1264 ق /1848م) اگرچه کسی از خاندان پادشاهی جز ناصر الدین میرزای ولیعهد خواستار تاج و تخت نبود، با این همه در بیشتر نواحی و شهر های ایران شورش هایی بوقوع پیوست از جمله در خوزستان نیز شورش هایی در میان مشایخ عرب و نیز سرکشی هایی از سوی خوانین بختیاری رخ داد که به وسیله ی حکومت مرکزی سرکوب شدند. می توان گفت مهم-ترین واقعه ی سیاسی که در دوره ی ناصر الدین شاه در خوزستان رخ...