از دیرباز باورهای زروانی در میان شاعران، اندیشمندان، فلاسفه و متکلّمان ایرانی – آگاهانه یا ناآگاهانه – نفوذ داشته است. از این میان، فردوسی حماسه سرای بزرگ ایرانی، هم چون دیگران از تأثیر آن سرچشمه های فکری مستثنی نبوده و بخش عظیمی از شاهنامه تحت تأثیر همین اعتقادات شکل گرفته است. به بیان دیگر می توان تأثیر و نفوذ زروانیسم را در اندیشه و کلام فردوسی مشاهده نمود. این پژوهش با هدف نمایان کردن بن ما...

اشاره ای کلی و مختصر به حدود نسبی مفهوم آداب و رسوم ، استخراج و دسته بندی بیت هایی از شاهنامه فردوسی که در چارچوب این حدود نسبی قرار می گرفتند و نهایتا تلاش برای یافتن ریشه ی این سنن در متون کهن و تحقیقات جدید، موضوع اصلی رساله حاضر بوده است. :«پادشاهی» ، «رزم» ، «جشن ها » ، «سوگواری و خاکسپاری» ، « نامه نگاری » ، « شکار »، « تفال» ، « خواب گذاری» ، «ستاره شماری» ، « کودکان و نوجوانان»، « آداب ...

همایون نامه منظومه ای به بحر متقارب و در حدودِ شصت هزار بیت است که سَراینده ای به نام زَجّاجی آن را در سدۀ هفتم سروده. موضوع این اثر با ولادت پیامبر (ص) و رویدادهای صدر اسلام آغاز می شود و با گزارش تاریخ اسلام و ایران تا روزگار ارسلان بن طغرل سلجوقی – البتّه با افتادگی هایی در روندِ روایتِ حوادث- ادامه می یابد. این منظومه دو بخش دارد و تنها نسخۀ فعلاً شناخته شده از نیمۀ دوم آن ناقص است و ابیات در پایان...

موضوع این رساله «صور خیال در شاهنامه ی فردوسی» است. منظور از صور خیال در این تحقیق، مجاز، تشبیه، استعاره، کنایه، نماد، اغراق، ایهام، حسن تعلیل، تجاهل العارف، حس آمیزی و براعت استهلال است. در این رساله کوشش پژوهنده بر این بوده است تا نشان دهد این اثر به سبب وجوه ادبی و بلاغی فراتر از یک متن منظوم است. هدف از تدوین این اثر شناخت قلمرو صورخیال، استخراج عناصر خیال در شاهنامه و شناخت تصاویر، ترکیب ه...

در این جستار به معرفی و بررسی قصیده‌ای که در دیوان سید حسن غزنوی و عطار نیشابوری ضبط شده، پرداخته‌ایم. اختلافات بین این دو قصیده نیز نمایانده شده و برخی از ابیات این قصیده در دیوان عطار، بر اساس ضبط‌های آن در دیوان سید حسن غزنوی، تصحیح شده است. ذکر این نکته حائز اهمیت است که از شانزده بیت آغازین این قصیده، چهارده بیت آن، به جز ابیات هفتم و هشتم، در تذکره‌ لباب‌الألباب عوفی نیز به عطار نسبت داده...

تصحیح و اصلاح تصحیف های انجام شده در متن آسان نمای شاهنامه، همواره یکی از مهم ترین اهداف مصحّحان و شارحان بوده است. داستان رستم و سهراب، بهترین مصداق این واقعیت است. با بررسی این داستان و شروح مختلفی که از حدود پنجاه سال پیش تاکنون بر آن نوشته شده است، می توان دریافت که در طول زمان به سبب تسامح کاتبان، ضبط بسیاری از ابیات این بخش شاهنامه، تغییرات فراوانی کرده است. یافتن شکل صحیح آن، مستلزم دقّت ن...

همایون نامه منظومه ای به بحر متقارب و در حدود شصت هزار بیت است که سَراینده ای به نام زَجّاجی آن را در سدۀ هفتم سروده. موضوع این اثر با ولادت پیامبر (ص) و رویدادهای صدر اسلام آغاز می شود و با گزارش تاریخ اسلام و ایران تا روزگار ارسلان بن طغرل سلجوقی – البتّه با افتادگی هایی در روند روایتِ حوادث- ادامه می یابد. این منظومه دو بخش دارد و تنها نسخۀ فعلاً شناخته شده از نیمۀ دوم آن ناقص است و ابیات در پایان...

وام‌واژه‌های مختلف زبان ترکی در کهن‌ترین متون و نمونه‌های نظم و نثر فارسی راه یافته است. دربارۀ لغات و ترکیب‌های عربی در مفصل‌ترین و مهم‌ترین منظومۀ بازمانده از سدۀ چهارم، شاهنامة فردوسی، پژوهش‌های بسیاری انجام شده است؛ اما هیچ پژوهش مستقلی دربارۀ واژه‌های ترکی این متن وجود ندارد. در این مقاله برای نخستین‌بار لغات و نام‌های ترکی حماسۀ ملی ایران بر اساس جدیدترین و منقّح‌ترین تصحیح آن، ویرایش دوم ...

شاهنامه، حماسۀ بزرگ ادب فارسی، همواره توجّه بسیاری را به خود جلب کرده و دربارۀ آن فراوان نوشته‌اند. شرح بیت‌های دشوار یا بیت‌هایی نیز که بر سر فهم آن اختلاف بوده است، توجّه صاحب‌نظران را به خود معطوف داشته است. گاهی بیتی ساده بنظر می‌رسد و ظاهراً بر سر آن اختلاف دیدگاهی دیده نمی‌شود، امّا با دقّتِ نظر می‌توان دریافت که از این‌ گونه بیت‌ها نتیجه‌ای مطلوب‌تر و روشن‌تر می‌توان استنباط کرد که از­ جملة آن...

داستان نبرد رستم و اکوان دیو یکی از روایات مستقل و در عین حال کوتاهِ شاهنامه (186 بیت در تصحیح دکتر خالقی مطلق) است که احتمالاً به دلیل این اختصار، کمتر از روایاتِ پهلوانیِ رستم، در ادب رسمی و عامیانه مورد توجّه قرار گرفته است. با این حال ظاهراً اکوان دیو در سنّت داستان های ایرانی نقش و حضور بیشتری داشته و نشانه هایی از این تنوّع و تعدّد را هرچند به صورت پراکنده و کلّی می توان بازشناسی کرد. از جمله گویا ...