درّه نادره در عصری به وجود آمد که در نثر تکلّف، تصنّع، سجع پردازی، کاربرد فراوان وازگان عربی و غریب، اطناب در کلام غلبه داشته است، بدون شک میرزا مهدی خان هم برای خلق اثر خود تحت تأثیر این فضا بوده و به نوعی دشوار گویی را مایه فخر می دانسته است. او در نگارش کتاب خود به طور خاص، اثر ادیب عبدالله(اثر وصّاف الحضره) یعنی تجزیه المصار و تزجیه الاعصار را مورد تقلید قرار داده و با اینکه هر دوی آن ها کتاب ...

جهانبخش ثواقب* چکیده مکتب‌های فقهی اصولی‌گری و اخباری‌گری از سده‌های درازی پیش از صفویه، هم‌زمان با پیدایی مکاتب فقهی اهل‌سنّت (سده دوم هجری) پدید آمدند، اما در دورۀ صفویه به کوشش محمّدامین استرآبادی در گسترش اخباری‌گری و نقد دیدگاه‌های فقهای اصولی‌گرای شیعه، به مرحلۀ مهم‌تری از تاریخ حیات فقه شیعه گام نهادند؛ چنان‌که تا پیش از صفویه، بیشتر به موضوع‌های فقهی و مباحث علمی می‌پرداختند، اما از آن پس...

در این مقاله فرضیه نگارنده مبتنی بر این نکته بوده که با افول کتاب آرایی که تقریباً از اواخر دوره صفوی شروع می شود، پیکرنگاری به مثابه ابزاری برای کسب اعتبار فرهنگی و تبلیغ در باری شکل گرفته و نمونه آن وجود پیکرنگاری های متعدد از نادرشاه و جانشینان اوست که امروزه از این دوره باقی است. تناه کتابی که به دستور میرزا مهدیخان استرآبادی ، هنرپرور این دوره، کتاب آرایی شد، کتاب جهانگشای نادری است که ظاهر...

روش اندیشه کلامی علامه محمدباقر مجلسی از جهت انحصار منبع معرفت کلامی در روایات به روش اخباریان نزدیک است. اما آیا می توان او را همچون محمدامین استرآبادی و ابن ابی الجمهور احسایی متکلم اخباری به شمار آورد؟ لازمه پاسخ به این پرسش بررسی نقش عقل در آثار اوست. عقل به منزله ابزار معرفت در اندیشه مجلسی حضور چشم گیری دارد. وی هم در مرحله تحقیق حدیث از عقل استفاده صوری می کند و هم در شرح و کشف معنای حدی...

حکومت صفوی صحنه نخستین و فراگیرترین تجربه تعامل رهبری دینی با نهاد سیاسی در دوران رسمیت تشیع در ایران بود. در آن زمان، به ویژه در ایام استقرار حکومت صفوی (دوران شاه اسماعیل 907-930ﻫ.ق)، از سویی نخستین مبانی رفتار نهاد سیاسی در عرصه های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی با توضیح و تبیین رهبر دینی شکل گرفت و از سوی دیگر، موجب بروز تفاوت نگرش ها در میان عالمان دینی شد که تألیف رساله های جدلی را در پی داشت....

تحلیل گفتمان انتقادی یکی از شیوه‌های جدید تحلیل متن است. در این شیوه برای استخراج مناسبات قدرت و ایدئولوژی از لایه‌های زیرین متن، افزون‌بر توجه به ویژگی‌های آوایی و زبانی و ادبی متن، به عوامل بیرون از متن ـ بافت موقعیّتی و فرهنگی و اجتماعی ـ نیز توجه می‌شود. این پژوهش با هدف یافتن راهبردهای کلامی مطرح در رویکرد فرکلاف در درّۀ نادره، تبیین نقش این راهبردها یا الگوهای گفتمانی در شکل‌گیری سبک خاص مت...

مسئلۀ‌ عالَم مثال، به عنوان عالم متوسط بین عالم مجردات و عالم مادیات از جمله مسائلی است که ‌فیلسوفان مشاء با ‌فیلسوفان اِشراق و حکمت متعالیه اختلافِ ‌نظر دارند. ‌فیلسوفان مشاء، مخالف وجود چنین عالمی بوده‌اند، امّا ‌فیلسوفان اِشراق و حکمت متعالیه، مدافع وجود عالمِ مثال بوده و در اثبات آن کوشیده‌اند. میرداماد به‌رغم این‌که وجود عالمِ مثال را عقلاً غیر ممکن دانسته و آن را از ذوقیات شعری می‌داند، می‌کوشد ت...

دُرّه نادره تألیف میرزا محمدمهدی استرآبادی که به تاریخ ایران از آغاز روی کار آمدن نادرشاه افشار تا کشته شدن او می‌پردازد، دشوارترین و متکلفانه‌ترین نثر فارسی است. تاریخ‌نگاری برای نویسنده بهانه­ای است برای هنرنمایی و آفرینش اثر ادبی. خارج از این‌که بخواهیم درجه مقبولیت کتاب را در بین مخاطبانش ارزیابی کنیم، مهارت و خلاقیت نویسنده در آفرینش ادبیت متن، قابل ستایش و کم‏نظیر است. وجهۀ اصلی کتاب، آرایش...

با توجه به این که کتاب درّه نادره تالیف میرزا مهدی خان استرآبادی (1175هـ . ق)یکی از متون مصنوع ادبیات فارسی است که به دلیل استعمال لغات مهجور و نامأنوس کمتر مورد توجه قرار گرفته است و این در حالی است که این کتاب دارای ویژگی های برجسته ی بلاغی و هنری است و به جرأت می توان گفت که هیچ جمله ای در این کتاب یافت نمی شود که از عناصر بلاغی خالی باشد. به علاوه، بعضی از بخش های آن بسیار هنری واز دیدگاه زی...