سماع نوعی بوجد آمدن در هنگام از خود بدرشدگی عارفان است، که هویت آن را با مولانا می شناسند. مولانا جلال الدین محمد بلخی، موسیقی و حقیقت نهفته در آن را دریافته، توانسته است بشنود که از هر ذره صدایی برمی آید و خدا را می خواند و این دریافت همواره او را از خود بی خود کرده و به سماعش واداشته است. در این نوشتار پس از شرح نحوه سماع در زمان ابوسعید ابوالخیر و نیز زمان مولانا و بررسی ارتباط ها و تفاوت ها...

عمق و گستردگی تفکر و اندیشه مولانا در پیوندی استوار با تسلط وی بر علوم قرآنی است. نگاهی به کثرت مفاهیم قرآنی در مثنوی نشان می‌دهد که مولانا موجبات رستگاری و نجات انسان را تنها در قلمرو وحی می‌جوید. مولانا معانی و مضامین آیات قرآن را به‌گونه‌ای خلاّق در حکایات خود درج کرده و توجه به این حکایات، بیان‌گر روش‌های تأویل‌گرایانه مولانا در مثنوی است.

در پیشینة مثنوی‌پژوهی، شرح مبسوط ابیات مثنوی و به‌تازگی نیز پژوهش‌های موضوعی، مرسوم و مورد توجه بوده است. اما کمتر به بررسی کلان‌فکرهای مثنوی در هر دفتر و سپس مقایسه و تطبیق آن با سایر دفاتر پرداخته شده است. خواننده این کتاب گاه در پیچ و خم ابیات ژرف و دقیق و در لابه‌لای حکایت‌های تودرتوی مثنوی و به تعبیری در جریان موّاج و سیال ذهن مولانا گم می‌شود و کمتر مجال این را می‌یابد که نگاهی از افقی بال...

در پیشینة مثنوی پژوهی، شرح مبسوط ابیات مثنوی و به تازگی نیز پژوهش های موضوعی، مرسوم و مورد توجه بوده است. اما کمتر به بررسی کلان فکرهای مثنوی در هر دفتر و سپس مقایسه و تطبیق آن با سایر دفاتر پرداخته شده است. خواننده این کتاب گاه در پیچ و خم ابیات ژرف و دقیق و در لابه لای حکایت های تودرتوی مثنوی و به تعبیری در جریان موّاج و سیال ذهن مولانا گم می شود و کمتر مجال این را می یابد که نگاهی از افقی بال...

موضوع این مقاله حضور زنان در حکایت های مثنوی است که از منظر جامعه شناسی ادبیات و در دو بخش بررسی شده است. نخست، بازتاب مسائل اجتماعی ـ فرهنگی در مثنوی و دوم، تأثیر مثنوی و تفکر مولوی در جایگاه زن. در تبیین این مسئله سه عامل تأثیرگذارِ شامل ساختار اجتماعی، سنت ِفرهنگی جامعه، و شخصیت خالق اثر در شکل گیری حکایت های مثنوی بررسی شد تا به دو پرسش پاسخ داده شود: ۱. آیا زن در مثنوی شخصیتی نمادین است یا م...

مولانا جلال الدین محمدبلخی، شاعر و عارف نام دار گستره زبان و ادب فارسی صاحب آثاری بس ارج مند چون مثنوی، دیوان شمس و فیه مافیه است که هر یک از آن ها پژوهش هایی گسترده را  در برداشته و هنوز میدان تحقیق در این باب فراخ است. از میان این آثارگران قدر، فیه مافیه به مجلس گویی های صوفیانه اختصاص دارد. در این بحث، پس از معرفی مختصر «مجلس گفتن» یا وعظ گویی های صوفیانه، به پیوندهای موضوعی فیه مافیه با مثن...

کمتر کسی ممکن است به مولانا به چشم منتقد و مصلح اجتماعی نگاه کند و در آثار عرفانی و غنایی وی به دنبال آرای انتقادی و سیاسی باشد؛  اما درک عرفان و اندیشة انسانی و مردم‌گرایانة او، تردیدی در جامعیت شخصیت و جهان‌بینی وی باقی نمی‌گذارد؛ از این رو بسیار طبیعی می‌نماید که او وقتی از رستگاری انسان و زندگی صلح‌آمیز و مبتنی بر معنویت و آگاهی سخن می‌گوید، قدرت ستم‌گرایانه و استبداد ظالمانه را به مثابة ما...

کفر از اصطلاحات کلیدی قرآن است که در طول تاریخ و در حوزه‌های مختلف اسلامی از نظر مفهوم و مصداق تغییراتی زیاد داشته و معنی­هایی گوناگون یافته‌ است. در این مقاله سعی شده‌ است عقاید ونظریات مولانا در مورد مسألة کفر ـ با تکیه بر مثنوی معنوی و دیوان شمس ـ که طی موقعیت‌های کلام و از زوایای گوناگون بیان شده  است، استخراج و ارائه شود. 

بزرگ ترین دشواری اختیار، تردید و اضطراب ماست، اما آفتِ بزرگِ جبر، بی مسؤولیتی است. مولانا با جمعِ اختیار و جبر، نظریه ای را بنیان می نهد که خود آن را جبّاری می نامد. معنیِ جبّاری نزد مولانا، پذیرش جبر است از منظرِ روان شناختی و قبول اختیار از نظرگاه جامعه شناختی؛ نزد خود بپذیر که هر آن چه رخ داده باید می بوده و بدین سان نه از خود متنفّر باش، نه از دیگری. لیکن هم مسؤولیتِ رفتارِخود را آگاهانه بپذیر و هم م...

بررسی مبانی مشترک ادب عرفانی هند و ایران و واکاوی عشق و شادی و بازتاب آن در مثنوی مولانا و آثار اشو، موضوع اصلی این پژوهش بوده است. این پایان نامه در چهار فصل به سامان رسیده است. در فصل نخست مقدمه، کلیات، پیشینه، ارزش و اهداف پژوهش آمده است. در فصل دوم به معرفی ادبیات و عرفان تطبیقی و برخی عوامل موثر در اثرگذاری و اثرپذیری متقابل دو تمدن ایران و هند و همچنین بررسی شباهت ها و تفاوت های عرفا...