چکیده در پی سقوط اصفهان توسط غلزایی‌های قندهار در سال 1135 ﻫ.ق که به منزلة پایان قدرت سیاسی صفویان بود، سرداری از خراسان به نام نادر توانست با تکیه بر فراست ذاتی و ازهم گسیختگی‌‌سیاسی در جغرافیای ‌‌پهناور ایران در کنار طهماسب دوم، بر رقبای‌‌داخلی و متخاصمان خارجی (افغان‌ها، عثمانی‌ها و روس‌ها) غلبه و دگرباره حکومت صفویان را احیاء نماید. بی‌‌تردید، نادر علاقه‌ای به احیاء مجدد حکومت ازهم گسیختة ص...

شهر اصفهان صفوی را از منظرهای گوناگونی می توان قرائت کرد. یکی از این منظرها نظام مدیریت آب است. حیات پایتخت صفوی هم به حیات زمین های زراعی پیرامون آن وابسته بود و هم به گردش آب در شهر. درخشش اصفهان صفوی بی تردید مرهون نظام استوار مدیریت آب است، که تاکنون کمتر به آن توجه شده است. در این مقاله، با رویکردی انسان شناسانه و با روش تفسیری ـ تاریخی، به مهم ترین جنبه های مادّی و غیرمادّی نظام مدیریت کلان...

شعر و شاعری در عهد صفوی دستخوش دگرگونی‌هایی شد. شاهان صفوی با شعر، آن‌گونه که در پیشینۀ ادبی ایران، تا سدۀ نهم شکل‌گرفته بود، سر مخالفت برداشتند. آنان به‌طور ویژه، با مدح پادشاه یا حاکم و وزیر، که بخش زیادی از پیشینۀ شعر فارسی را به خود اختصاص داده بود، مخالف بودند. در این مقاله با استناد به نمونه‌هایی از مخالفت آنان با شعر، چرایی این مخالفت با کمک نظریات تحلیل گفتمان بررسی و تحلیل خواهد شد. در...

موضوعات انتقادی و سبکی حضوری چشم‌گیر در تذکره‏های دورة صفوی دارند. رویکرد اصلی و فراگیر تذکره‏‏نویسان این دوره رویکرد شمّی است؛ به این معنا که همانند پژوهش‌گران امروزی به شکل آگاهانه از مبنای نظری و شیوة عملی‏‏ خاصی بهره نبرده‏اند و توصیفات پشتوانة علمی مشخصی ندارد. بنابراین آرای سبک‏‏شناسی تذکره‏‏نویسان دورة صفوی دوران طفولیت خود را می‏‏گذرانده است؛ اما این بارقه‏‏های آغازین و هرچند غیرعلمی، به...

بیان مسئله :یکی از منابع غنی هنر ایران، نگارگری است که کاربرد نقوش زیبا و قوام‌یافته چه به‌ صورت هندسی، تجریدی و انتزاعی و یا طبیعت‌گرایانه در این هنر و زیرشاخه‌های آن به کثرت قابل‌ رویت است. نسخه هفت‌اورنگ جامی که در قرن دهم و در مکتب مشهد مصور شد از نسخ مشهور و ارزشمند دورة صفویه است. هم‌آمیزی سنت‌های مکتب هرات و تبریز در دورة صفوی و ترکیب آن با ویژگی‌های بومی و منطقه‌ای نگارگری مشهد، منجر به...

دیدگاه‏هایی که شاعران هر دوره دربارة تعریف شعر ارائه می‏کنند، روشنگر ویژگی‏های نوع شعری است که در آن دوره مقبول طبع آنان قرار می‏گرفته است. مجموع این دیدگاه‏ها به‌طورکلّی می‏تواند به لحاظ نظری تعریف شعر مطلوب را در هر عصری برای ما روشن سازد؛ ازاین‏رو، می‏توانیم از این دیدگاه‏ها به «نظریّة ادبی» آن عصر یا دوره تعبیر کنیم. شاعران عصر صفوی و به­ویژه برجسته‏ترین آنها، یعنی صائب تبریزی نیز دیدگاه‏هایی...

نقد ادبی به معنای امروزی آن عمدتاً برآمده از فکر و فرهنگ مغرب زمین است امّا این به آن معنا نیست که در فرهنگ و تاریخِ ادب فارسی، ما نقد ادبی نداشته­ ایم. دورۀ صفوی به لحاظ نقد ادبی و بررسی و دقّت­ های موشکافانه آثار شعری، یکی از درخشان ترین دوره­ های نقد ادبی تاریخ ادب فارسی است. معناگرایی و تلاش برای یافتن مضمون تازه، مهم­ ترین شاخصه نقد ادبی این عصر و دقّت نظر در مباحث تأثیر و تأثر شاعران از هم دیگ...

پس از گذشت دو سده از ظهور اسلام، رفته رفته استفاده از خط به عنوان عنصر تزئینی گونه­های مختلف سفالین رواج یافت. مضامین کتیبه­های سفال­ها که ابتدا به کلمات یا عبارات کوتاه عربی چون نام سفالگر یا طلب خیر محدود می­شد به مرور گسترش یافت و احادیث، جملات قصار بزرگان و اشعار را نیز در بر گرفت. اشعار فارسی نیز به سرعت جایگاه خود را بر روی سفالینه­های دوران اسلامی یافتند و سخن موزون شاعران برجسته پارسی­گ...

ابهام در یک شعر موفق، همان قدر نقش مثبت دارد که در یک شعر ناموفق، و ارزیابی این نقش برعهدة نظام فکری و زیبایی شناسی هر دورة ادبی است.ابهام یکی از فرایندهای مهم و در عین حال کلیدی شعر معاصر ایران و به بیان بهتر، شعر امروز است. این سخن هرگز بدان معنا نیست که شعر گذشتة ما ابهام نداشته، بلکه مسأله این است که در شعر سنتی فارسی، ابهام بیشتر به سه شکل عمدی، طبیعی و عارضی اتفاق می افتد، اما در شعر امرو...