بشر، از دیرباز در جست­وجوی سرچشمة حیات خویش و مبدأ آفرینش جهان بوده و با تعمق در عالم هستی، سعی در گشودن راز دهر داشته است. پس از ظهور زرتشت در ایران و پیدایش آیین مزدایی، هم­واره «اهورامزدا» و «اهریمن» به عنوان دو مبدأ برای کاینات و آفرینندة خیر و شر تلقی می­شدند. لیکن شواهد و مدارکی وجود دارد که نشان می­دهد پیش از اعتقاد به ثنویّت در میان ایرانیان، اندیشة یکتاپرستی (بر مبنای اصالت زمان) نیز ذه...

ضحاک (آژی دهاک) همواره اسطوره­ای شگفت در میان شخصیت­های اساطیری در ادبیات پیش از اسلام بوده است، آیا می­توان دورة مشخص تاریخی برای او جست و یا آنچنان که اوستا تصویر می­کند او همچنان شخصیتی نیمه اهریمنی، نیمه انسانی است که هویت واقعی­اش در غبار زمانهای دوردست ناپیداست؟ این مقاله سعی دارد پرتوی بر تندیس این اسطوره کهن بیفکند و از خلال یک مقایسه دقیق نشان دهد که مشابهتهای شگفتی میان آژی دهاک و دیو...

از جمله دیدگاه های مهم درباره اسطوره دیـدگاهِ امیل دورکیم، جامعه شناس فرانسوی، است. دورکیم معتقد است که اسطوره ها ازلی نیستند، بلکه تابع عوامل تاریخی و به تبعِ آن، عوامل اجتماعی و جغرافیایی هستند. این دیدگاه درباره اسطوره های ایرانی نیز درست به نظر می رسد؛ از این رو، در این جستار اسطوره های ایرانی از این منظر بررسی شده اند. بر این اساس، باور به نخست از خاک بودن وجود انسان و آسمان در اسطوره های ای...

تاریخ دین زردشتی به لحاظ مستندات چندان غنی نیست و این کم‌بود هم در منابع نوشتاری و هم در منابع تصویری به چشم می‌خورد. بسیاری از متون مربوط به این دوره از بین رفته و بخش عمده منابع برجا مانده در سده‌های بعدی به نگارش در آمده‌اند و تا مدتها بنا به سنّت شفاهی حفظ شده‌اند. از طرف دیگر، دین زردشتی با شمایل‌پرستی مخالف بود و به همین سبب منابع تصویری دینی به جا مانده نیز بسیار اندک است. زردشتیان معت...

نگارنده در این جستار می­کوشد تا پاسخی درخور به این پرسش بیابد که به­راستی چرا نیای مادری رستم را در شـاهنامه، ضحّاک خوانده­اند؟ در پاسخ چهار توجیه را می­توان ارائه داد: 1- می­دانیم که نیای پدری رستم، گرشاسپ است و او بـه­ویژه در متن­های پهلوی، از آن­جاکه آتش را آزرده است، دوزخی می­شود. شاید موبدان عهد ساسانی برای گرفتن انتقام از رستمِ سکایی­پارتی (که از نظر تفکّر سیاسی و عقیدتی در تقابل با ساسانیان...

نمایش خیمه شب بازی ایران به تاریخ اسطو ه و تاریخ ایران باستان وهمچنین آیین زروان در اداره جهان وابسته است و می توان گفت این نمایش بر گرفته شده از باور ایرانیان کهن و اعتقادات آنان به عالم دیگری حکایت دارد. بر جهان اکبر که خداوند مشغول کنترل انسان که جهان اصغر است، می باشد. نقش تقدیر در زندگی مردم و جبری که اینبار انسان آن را به نمایش می گذارد اشاره ی است خود آگاهانه بر نمایش خیمه شب بازی و ادار...

اسطوره ها و نمادها، در نخستین لحظه های شناخت هستی از سوی انسان، زاده شده و قدیمی ترین لایه های فرهنگ معنوی یک جامعه را بازتاب می دهند. فهم نمادها ی کهن، ما را در رسیدن به دیدگاه و شیوه ی تفکر بشر اولیه و زندگی معنوی آن ها یاری می دهد. کاسیرر معتقد است صور فرهنگ، تجلیات افکار و تصورات و عواطف انسانی اند و کارکردی سازنده دارند که باید آن ها را در حالت خلاقشان درک کرد و برای شناختش باید آن را در ک...

شخصیت ارنواز و شهرناز، خواهران رشک برانگیز جمشید در شاه‌نامة فردوسی ریشه‌هایی کهن و اساطیری در کتاب بزرگ دینی ایران باستان ـ اوستا ـ دارد. هر چند پنج نسک باقی‌مانده از بیست و یک نسک پیشین، اطلاعاتی اندک دربارة این دو شاه بانوی اصیل و نژاده عرضه می‌دارد اما با در کنار هم نهادن آن‌چه در اوستا و ترجمه‌های عربی از متون میانه در دست است و نیز اشارات کوتاه اما پر رمز و راز فردوسی حکیم می‌توان تصویری ...

آفرینش انسان از منظر آموزه­های زروانی به دو گونۀ آفرینش با­ واسطه و آفرینش بی­واسطه تعریف می­شود. این آموزه‌های اسطوره­ای شباهت‌هایی با آموزه­های اسماعیلی دارد و با آن قابل مقایسه است. پیدایش اسطوره­ای اهورامزدا به دنبال شک و تردید زروانی و ویژگی­های وی، تا حدودی در ادبیات اسماعیلیان نخستین در قالب کونی و قدر و پس از آن در قالب عقل و نفس انعکاس ­یافته است. ویژگی دیگر، دستیاران خداوند در خلق و ت...