احمد دانش در تاریخ ادبیات و افکار اجتماعی و سیاسی بخارای قرن نوزدهم میلادی یکی از افراد برجسته و نامدار به‌شمار می‌رود. اندیشه‌های پیش‌گامانۀ آثار ادبی و فلسفی احمد دانش در بیداری فکری و ملی بسیاری از روشن‌فکران آن دوره نقشی بارز داشته است. در این مقاله پس از بیان شرح‌حال مختصر این متفکر اصلاح‌گرا، نقش او در بیداری فکری مردم بخارا بررسی شده است. دانش در سال ۱۸۲۶م در بخارا دیده به جهان گشود. پس ...

رسائل خوشنویسی برجای‌مانده از استادان خوشنویس در تاریخ این هنر شریف ـ ضمن گزارش دقیق از چگونگی ساخت ابزار و مواد، آموزش و مراحل آن ـ گنجینه‌ای از معارف معنوی است که سالک این طریق هنر می‌بایست گام به گام رعایت کند تا هنر خوشنویسی با قابلیت تحریر کلام الله ظهور یابد. یکی از مهم‌ترین و قدیم‌ترین منابع خوشنویسی رسالۀ صراط‌السطور سلطانعلی مشهدی (920 ق) است که از همان آغاز تا پایان رساله، سایۀ وجوه م...

منجمان دست کم از سدۀ نخست قبل از میلاد از ابزارهایی برای رصد اجرام آسمانی استفاده می‌کردند. ابزارهای این دوره عمدتاً برای تعیین زاویۀ میان دایرةالبروج و معدل‌النهار و تعیین لحظۀ ورود خورشید به اعتدالین استفاده می‌شدند. بطلمیوس از ابزارهایی مانند ذات الحلق، ذات الثقبتین و ذات الشعبتین نام برده است. در دورۀ اسلامی و ضمن انجام رصدهایی برای تدقیق گزارش‌های بطلمیوس، گزارش‌هایی از ساخت ابزارهای نجومی ...

سهروردی (549؟- 587ق) یکی از مؤثّرترین شخصیّت‌های عرفانی و فلسفی در تاریخ فرهنگ ایران و جهان اسلام و بنیان‌گذار مکتب اشراق است. در دستگاه‌اندیشگی وی، وقوف بر غربت انسان در جهان و شوق بازگشت به موطن نخستین جایگاهی خاص دارد. این موضوع به‏طور عمده در آثار رمزی وی، به‎ویژه در رسالۀ قصة‌الغربةالغربیهبه‎زیبایی مجال طرح یافته‏است.در این پژوهش سرودة پورنامداریان با نام «ای شوق وصل و شور شهادت» از مجموعۀ ش...

رسالۀ «ده قاعده»، رساله‌ای است مختصر به زبان فارسی از میرسیدعلی همدانی، عالم و عارف قرن هشتم قمری، دربارۀ راه‌های رسیدن به خدا و تشریح مراحل و قواعد دهگانۀ آن از نظر متصوفه، یعنی توبه، زهد، توکل، قناعت، عزلت، ذکر، توجه، صبر، مراقبه و رضا که برخی از محققان آن را ترجمۀ اصول‌العشرۀنجم‌الدین کبری دانسته‌اند. تنها تصحیح موجود از این رساله، مربوط به شش دهۀ قبل است که مارین موله، ایر...

دست‌کم سه رویکرد متفاوت به خود ارجاعی در سنت فلسفۀ تحلیلی وجود دارد. رویکرد راسلی، رویکرد پوزیتیویستی و رویکرد ویتگنشتاینی. هرکدام از این رویکردها راه‌حلی متفاوت برای مسئلۀ خود ارجاعی پیشنهاد کرده‌اند. از آن میان رویکرد ویتگنشتاینی به این مسئله بحث‌های زیادی را به وجود آورده است. ظاهراً فقرۀ6.54 (عبارت ماقبل آخر) رسالۀ ویتگنشتاین تمامی گزاره‌های کتاب از جمله خودش را بی‌معنی قلمداد می‌کند. این خو...

یکی از وجوه درخشش ادبیات فارسی در طول تاریخ ، تأثر از معارف معنوی ادیان الهی ، بویژه اسلام عزیز است ، و ادبای این زبان و فرهنگ ، سعی نموده اند تا این تأثر را به نحو اتمّ و اکمل در آثار خود منعکس کنند و در ادامۀ این تأثر و انعکاس ، برخی عناصر تاریخی ، از قبیل زندگی انبیای الهی ، جایگاه فرشتگان وامامان (ع) و اولیای الهی ، جایگاه ویژه ای د اشته و شعرا و نویسندگان ادیب را به مطالعه دقیق تر احوال و آ...

مجدالدین عبدالرزاق جیلی (د. ح. 570 ق.)، برای نخستین بار در تاریخ منطق، در رسالۀ اللامع فی الشکل الرابع به مختلطات شکل چهارم پرداخته است. پیش از او، دنحای کشیش (ح. 800م.) و ابوالفتوح ابن صلاح همدانی (د. 548ق.)، معاصر جیلی، مطلقات شکل چهارم را به تفصیل طرح کرده بودند. جیلی در رسالۀ اللامع تنها به موجهات «بسیط» شکل چهارم پرداخته و هیچ اشاره ای به موجهات «مرکب» نکرده است. شاگرد او، فخر رازی، نیز تن...

رسالۀ اَضحویّۀ ابن سینا در بر دارندۀ دیدگاه هرمنوتیکیِ خاصّی در باب گزاره های اعتقادی قرآن و روایات است. وی در این رسالهآورده است که این گزاره ها را عموماً باید به معنای حقیقی گرفت نه به معنای مَجازی، امّا ظاهر این گزاره ها برای رسیدن به اعتقادات واقعی برای خواصّ حجّت نیست، زیرا دست شرع از آشکار ساختن حقایق اعتقادی برای عموم بسته است. این مقاله به گزارش، تحلیل و نقد این دیدگاه که به یک معنا چالشی بزرگ د...