ترانه در لغت به معنای خرد، تر و تازه از ریشهء اوستایی تئورونه، اصطلاحی عام بوده است که بر انواع قالب های شعری ملحون یا همراه موسیقی به ویژه فهلویّات، دو بیتی، رباعی و بیت اطلاق می شده است. با توجه به ریشه باستانی ترانه ها، کهن ترین اشعار فارسی در میان این نوع ادبی یافت شده است. در این جستار، ترانه سرایی در ادبیّات فارسی بررسی می شود، نخست به تعریف ترانه و سیر آن در گذشته و امروز پرداخته می شود. س...

شعر از دیر باز ، در بردارنده¬ی آیین¬ها و آداب و بازتاب دهنده¬ی احساسات انسانی بوده و همانگونه که شعر درباره¬ی هر موضوع کاربرد داشته، هر موضوعی نیز در شعر تجّلی می یافته است و در شعر فارسی موضوعات گوناگون از مدح تا رثا و هجو و زهد و تحقیق و حکمت و فخر و .. به کار رفته است. باده ستایی و شعر خمریه نیز از گذشته¬های دور در شعر فارسی بازتاب داشته و از رودکی تا امروز این موضوع دست مایه¬ی شاعران فارسی ز...

موضوع اصلی این مقاله بحث و کنکاش دربارة بعد نظری یا به تعبیری «بوطیقای امیر خسرو» است. در این مقاله با تکیه بر آثار سه چهرة شاعر به اجتمال جلوه‌های بوطیقای شاعر: محاکات شعری، توصیف، مضمون‌سازی، وقوع‌گویی، چیستی شعر، ویژگی‌های شاعر، اهمیت سخن و شعر، انواع شاعران، نرگسانگی شاعر یا خودشیفتگی او به شعر و هنر خود، ترجیح شعر فارسی بر شعر عربی، صنایع و بدایع و نقد شعر، مورد کنکاش قرار گرفته و تبیین شد...

شعر دورۀ قاجار با آن­که پایبند به سنت­های ادبی است، چنان‌که معمول است همین پایبندی سبب خرده­گیری شده است. باید دانست در کنار همین دلبستگی­ها، خلاقیت هنری نیز در نزد شاعران این دوره نمود پیدا کرده است. قاآنی به عنوان یکی از شاعران صاحب سبک در مکتب بازگشت در ساختار جلوه­هایی از زیباشناسی را ارائه داده است که می­تواند به عنوان معیار­ی استوار از شاعری زمانۀ خود به شمار آید. شاعری که به «چگونگی» سرو...

در ادبیات فارسی ایران و فارسی تاجیکی ماوراءالنهر به مناسبت های ارتباط سیاسی و اقتصادی و فرهنگی با کشورهای اروپا جریان تازه ای شکل گرفت که از نمودهای بارز آن ورود عبارات و ترکیب ها و تصاویر تازه در زبان ادبی به ویژه شعر بود. در این مقاله زمینه های اجتماعی این جریان در شعر فارسی ایران و فارسی تاجیکی بررسی شده است. سابقۀ نفوذ کشورهای غربی به ایران و آسیای میانه به دورۀ تیموریان و حتی پیش از آن برم...

تقی الدّین کاشانی(943-1022/1024ق)، ملقّب به میرتذکره نویسندۀ صاحب نظر و پرکار عهد صفوی و مؤلّف تذکرۀ نامی خلاصـهالاشعار و زبدهالافکار(975-1016ق) است. وی برخلاف دیگر تذکره نویسان، در آثارش شرحی مستقل از احوال خود بیان نکرده و جز گویه هایی پراکنده، اطّلاع چندانی از وضعیّت و احوال خود در خلاصهالاشعار و دیگر آثار به جای مانده اش به دست نداده است؛ از این رو نامه های بازیافتۀ این نویسندۀ سخت کوش و مهجور ع...

زبان عربی در دورۀ جاهلیت به درجات تأمل برانگیزی از قدرت ادبی رسیده بود؛ تا جایی که خداوند در قرآن کریم از آن به عنوان (عربی مبین) یاد می¬کند. چون قرآن به زبان عربی نازل شده است، توجه به ادبیات صدر اسلام (جاهلیت)، بویژه شعر آن دوران در فهم و تفسیر آیات قرآن از ضرورت و اهمیّت فراوانی برخوردار است. بر این اساس مفسران دورۀ اول تفسیری، در تفاسیرشان بسیار از واژگان، اصطلاح¬ها، تعبیر¬ها و نکات ادبی و ب...

شعر خاقانی را از منظرها و رویکردهای مختلفی مورد نقد و تحلیل قرار داده‌اند؛ اما نکته‌ی مهمی که در باب شعر خاقانی تا حدود زیادی مغفول مانده؛ ساحت تغزلی و عاشقانه‌ی شعر اوست. دو عامل عمده را می‌توان در این کم توجهی دخیل دانست؛ نخست؛ توانایی کم نظیر خاقانی در عرصه‌ی قصیده‌سرایی که عمده‌ی نگاهها و نقدها را به سمت خویش کشانده و دیگر جنبه‌های شعر او ـ و از جمله غزلیات وی ـ را تحت تأثیر قرار داده است. ...

بخش نخست مقاله به ترجمۀ فارسی قطب‌الدین شیرازی از تحریر اصول اقلیدس، نوشتۀ نصیرالدین طوسی اختصاص دارد و در آن به ضمیمه‌ای که شیرازی به متن افزوده توجه بیشتری شده است. ترجمۀ شیرازی به عنوان بخشی از اثر بزرگ دائرةالمعارف گونۀ او در سده‌های بعد بسیار مورد توجه قرار گرفته و خوانده شده است. نمونه‌ای از تأثیر ضمیمۀ شیرازی بر مقالۀ نخست را می‌توان در شرحی که محمد برکت در قرن نوزدهم بر رسالۀ طوسی نوشته...

کمتر از سیصد سال پس از محتشم کاشانی، در زادگاه و زیستگاه این شاعرِ پیشگام مکتب وقوع، سبک واسوخت و سرایندۀ مشهورترین غمنامۀ عاشورایی، مردی دیده به دنیا گشود که او هم در مرثیه‌سرایی و تعزیه‌سازی، سرآمد همگنان شد. در این مقاله کوشش شده است ضمن برشمردن شرح مختصری از زندگی‌نامۀ محتشم و سید مصطفی کاشانی ملقب به میرعزا، به اشتراک‌های دورۀ زندگی آن‌ها، زادگاه مذهبی‌ شیعی، حکومت باثبات و طولانی دو شاه صف...