سام نامه، حماسه ای عاشقانه است که از آن به عنوان آخرین حماسه ملّی ادب فارسی یاد می کنند. از زمان آغاز تحقیقات نوین در ادبیّات فارسی، پیرامون این اثر و نویسنده آن نیز پژوهشهایی صورت گرفته است که هر یک به گونه ای سعی کرده اند صحّت انتساب آن را به خواجوی کرمانی رد یا اثبات کنند. در این گفتار ابتدا تاریخچه این تحقیقات و استدلالهای نویسندگان درباره این اثر ذکر گردیده که نگارنده به همه این دلایل پاسخ گف...

انسان از ابتدای خلقت خود با سؤالات و کنجکاوی­ های فراوانی روبه رو بوده است و همه چیز زندگی برای او جزء ابهامات به شمار می­رفت. اطلاعات ناکافی که بشر از ابتدای آفرینش از دنیای پیرامون خود داشت، ناخودآگاه او را به سمتی می­ کشاند که به بسیاری از عناصر طبیعی و غیر طبیعی جنبه ­ی بزرگی و شکو ه می یخشید؛ یا آنها را به خدایی بر می ­گزید و از بیم اتفاقات پیرامون به آنها پناه می­برد؛ یا آنکه در حین ن...

ایرانیان در گذشته، مانند بیشتر اقوام، خورشید و اختران را با تأمل و اندیشه می‌نگریستند. به این علت، دربارۀ آسمان ـ که بخشی از فرهنگ و اساطیررا تشکیل می‌دهد ـ باورها و تفکراتی به ادبیات راه پیدا کرد و ادیبان فارسی‌زبان کم‌وبیش با علم نجوم آشنا شدند و اصطلاحات و تعبیرهای این دانش را وارد شعر و نثر کردند، تا جایی که نام ستارگان، سیارات، صورت‌های فلکی، ... وگرایش‌های ذهنی عامه دربارۀ آنها، سراسر ادب...

درک و استخراج معانی و مفاهیم بلند از سخن عارفان سخنور کار ساده ای نیست. زیرا اگر به مثل معنی نهفته در سخن همچون بوی یوسف در پیرهن است و به قول حکیم سنایی: گرچه نقش سخن نه از سخن است بوی یوسف درون پیرهن است برای کشف مفاهیم نهفته در سخن هر سخنوری، و یا به عبارت دیگر برای روشن کردن و تقریر اندیشه های بلند صاحبان علم و معرفت که اغلب سخن در پرده گفته و دُرِّ معنی را یا به زبان شعر و رمز سفته و یا مختصر...

موضوع‌ اساسی در حوزة نقد اخلاقی آثار هنری و ادبی، رابطة هنر و ادبیات با اخلاق است. مکاتب، جریان‌ها و نحله‌های ادبی، هنری و اخلاقی نیز هرکدام از منظری به این مطلب پرداخته‌اند. اگرچه رسالت اصلی آثار هنری و ادبی در مرحلة نخست، اقناع ذوق مخاطب است اما در بیشتر این آثار، تعهد ادبی و رسالت اخلاقی و دینی خالق آثار، محسوس و مؤثّر است. باید اذعان کرد بسیاری از آثار ادبی ما هم به بیان عناصر، مؤلّفه‌ها و مض...

اقتباس از شعر جاهلی، محدود به پارسی سرایان قرن­های چهارم و پنجم نمی‌شود، بلکه شاعران قرن­های ششم و هفتم و بعد از آن نیز، با تغییر رویکرد، به بهره­گیری از آن پرداخته­اند. خواجوی کرمانی، شاعر مشهور قرن هشتم، با دو رویکرد متفاوت به تأثیرپذیری از شعر جاهلی پرداخته­است؛ اول اینکه وی در زمینه‌ی ایستادن وگریستن براطلال و دمن، خطاب به ساربان، وصف سفر، و به ویژه، بیان فراق و غم هجران در کوچ یاران، با رو...

بینش یگانه و ذهنیت مشابه شاعران و نقاشان ایرانی منجر به دیدگاه های نسبتاً یکسانی از زیباشناسی پیکره انسانی در ادبیات فارسی و نقاشی ایرانی شده است؛ به گونه ای که در فرهنگ و هنر ایرانی، پیکره انسانی همواره در هیأتی نمادین و مثالی ارائه شده است. از سوی دیگر نوع پیکرها در آثار جنید دارای اهمیت ویژه ای است و شیوه پیکرنگاری او حداقل تا قرن دهم هجری/شانزدهم میلادی به عنوان الگو و معیار در نقاشی ایرانی ...

موضوع‌ اساسی در حوزة نقد اخلاقی آثار هنری و ادبی، رابطة هنر و ادبیات با اخلاق است. مکاتب، جریان‌ها و نحله‌های ادبی، هنری و اخلاقی نیز هرکدام از منظری به این مطلب پرداخته‌اند. اگرچه رسالت اصلی آثار هنری و ادبی در مرحلة نخست، اقناع ذوق مخاطب است اما در بیشتر این آثار، تعهد ادبی و رسالت اخلاقی و دینی خالق آثار، محسوس و مؤثّر است. باید اذعان کرد بسیاری از آثار ادبی ما هم به بیان عناصر، مؤلّفه‌ها و مض...

غزل یکی از مهمترین قالب‌های شعر فارسی است که شاعران در سرودن این قالب گاه از یکدیگر تأثیر و تأثر می‌پذیرند و این مسأله یعنی تأثیرگذاری گذشتگان در آیندگان یا شاعران معاصر از یکدیگر، امری بدیهی و مسلم است. خواجوی کرمانی و جلال الدین عضد یزدی هر دو از شاعران بزرگ قرن هشتم هستد که کمتر به این دو و اشعارشان توجه شده، یکی از دلایل عمده‌ی این کم توجهی، ظرف زمانی‌ای است که این دو، در آن پرورش یافته‌اند...

     تحلیل ساختاری پراپ روش عملی و دقیقی است که می­توان آن را بر روی قصّه های ادب فارسی، به خصوص منظومه­های غنایی و حکایات عرفانی و تعلیمی نیز اعمال کرد. هدف از این تحقیق آن است که همای و همایون خواجوی کرمانی و سلامان و ابسال جامی طبق الگوی پیشنهادی پراپ و براساس نقد ساختار گرایانه وی، مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. برای این منظور ابتدا مقدمه­ای دربارة تعریف و تبیین ریخت­شناسی، روایت­شناسی، روش م...