وام‌واژه‌های مختلف زبان ترکی در کهن‌ترین متون و نمونه‌های نظم و نثر فارسی راه یافته است. دربارۀ لغات و ترکیب‌های عربی در مفصل‌ترین و مهم‌ترین منظومۀ بازمانده از سدۀ چهارم، شاهنامة فردوسی، پژوهش‌های بسیاری انجام شده است؛ اما هیچ پژوهش مستقلی دربارۀ واژه‌های ترکی این متن وجود ندارد. در این مقاله برای نخستین‌بار لغات و نام‌های ترکی حماسۀ ملی ایران بر اساس جدیدترین و منقّح‌ترین تصحیح آن، ویرایش دوم ...

سام‌نامه حماسه‌ای عاشقانه است که از آن به عنوان آخرین حماسۀ ملی فارسی یاد می‌شود. این اثر از دو جهت مورد توجه قرار گرفته و همین توجه باعث شده است که محققان و صاحب نظران بسیاری در بارۀ آن بحث کنند: یکی به سبب حماسی بودن آن و دیگری به خاطر آمیختگی با همای و همایون خواجوی کرمانی که همین باعث شد به اشتباه آن را به خواجوی کرمانی نسبت دهند. از سام‌نامه - تا جایی که فهرست­‌ه...

تعبیر «حماسۀ عرفانی» در نیم‌قرن گذشته و به‌ویژه در دو دهۀ اخیر، تداولِ قابلِ‌توجهی در حوزۀ پژوهش‌های ادبی یافته است؛ و حتّی عدّه‌ای از محققان، فرضِ وجودِ «حماسة عرفانی» را همچون ژانری مستقل در ادب فارسی طرح کرده‌اند. در پژوهش حاضر کوشیده‌ایم بر اساس نظریة جدید ژانر نشان دهیم که علی‌رغم وجود بعضی تشابهات میان جنبه‌هایی از متون حماسی و بعضی نمونه‌های ادب صوفیه، نهایتاً از منظرِ نقدِ ژانر نمی‌توان صحّت چنین...

همایون نامه منظومه ای به بحر متقارب و در حدود شصت هزار بیت است که سَراینده ای به نام زَجّاجی آن را در سدۀ هفتم سروده. موضوع این اثر با ولادت پیامبر (ص) و رویدادهای صدر اسلام آغاز می شود و با گزارش تاریخ اسلام و ایران تا روزگار ارسلان بن طغرل سلجوقی – البتّه با افتادگی هایی در روند روایتِ حوادث- ادامه می یابد. این منظومه دو بخش دارد و تنها نسخۀ فعلاً شناخته شده از نیمۀ دوم آن ناقص است و ابیات در پایان...

یکی از مهم‌ترین آرایه‌های ادبی در ادبیات فارسی تلمیح است. هرگاه در شعری به‌طور غیرمستقیم داستان، واقعۀ تاریخی، آیه یا حدیث و یا سخن مشهوری  در ذهن تداعی شود، آرایۀ تلمیح به‌کار رفته است. آرایه‌های ادبی گاهی زیبایی‌آفرین‌اند و گاهی مددگر معنای شعر، و کم هستند هنرمندانی که از هردو وجه بهره داشته باشند. تلمیح این بهرة دوجانبه را دارد و بدین لحاظ ارزشی دوچندان می‌یابد. در دیوان شعر رودکی نیز تلمیح ...

یکی از شگردهای بررسی آثار جاودانی، نقد آن‌هاست. در نقد این شاهکارها، هم روساخت و شکل آثار ادبی واکاوی می‌شود و هم زیرساخت معنایی ـ عاطفی آن‌ها. در این مقاله، بیشتر از نقد اسطوره‌ای و اجتماعی و تاریخی که مربوط به ژرف‌ساخت آثار ادبی است، در پاسخ به ناقدان شرقی و غربی شاهنامه استفاده خواهد شد. از حدود هزاروپانصد سال پیش، در سراسر جهان، متفکرانی دربارۀ ادبیات ایران پژوهش کرده‌اند و در این میان، حما...

در گذر تاریخ، همواره نبردهایی با اشکال مختلف، بین دو نیروی خیر و شر، حق و باطل، عدالت و بیداد رخ داده است که تا به امروز هم به وقوع می پیوندد، اما، عالی ترین و والاترین قیام های نیروی حق که با هدف گسترش عدالت، آزادی، ایمان، بیداد ستیزی و احیای ارزش های والای اخلاقی شکل گرفت، نبرد خونین فاجعه ی کربلا می باشد. این قیام که با رهبری حسین (علیه السلام)، سلاله ی پاک محمدی، آیینه ی تمام نمای اوصاف اله...

یکی از مهم ترین آرایه های ادبی در ادبیات فارسی تلمیح است. هرگاه در شعری به طور غیرمستقیم داستان، واقعۀ تاریخی، آیه یا حدیث و یا سخن مشهوری  در ذهن تداعی شود، آرایۀ تلمیح به کار رفته است. آرایه های ادبی گاهی زیبایی آفرین اند و گاهی مددگر معنای شعر، و کم هستند هنرمندانی که از هردو وجه بهره داشته باشند. تلمیح این بهره دوجانبه را دارد و بدین لحاظ ارزشی دوچندان می یابد. در دیوان شعر رودکی نیز تلمیح ...

مادرمثالی یکی از کهن‏الگوهای مهم نظریۀ روان‏شناختی یونگ است که به شکل شخصیت مادر واقعی، یا در قالب نمادهایی که بر جنبۀ مادرانه‏ دلالت دارند، در آثار ادبی تجلی می‏یابد. حماسه اثری است برآمده از جامعۀ مردسالار که قدرت‏نمایی‏های مردانه در آن بیش از نقش‏ورزی زنان به چشم می‏آید. اما آثار حماسی زیرساختی اسطوره‏ای دارند و بازتابندۀ بسیاری از اساطیر و نمادهایی هستند که به‌طور ناخودآگاه ظهور یافته‏اند. ...

منظومه­های حماسی دینی و مذهبی از جملۀ آثاری هستند که با وجود کمیّت قابل توجه در ادب فارسی چندان مورد عنایت مصحّحان و پژوهشگران قرار نگرفته­اند و شاید از دلایل کم­توجهی به این آثار، ناشناختگی آنها در میان جامعۀ ادبی باشد. در طول تاریخ ادبیّات فارسی، منظومه­های حماسی دینی متعدّدی با موضوع وقایع دینی و جنگ­های صدر اسلام، زندگی و شرح احوال ائمّۀ اطهار و شخصیت‌های برجسته و تأثیرگذار مذهبی سروده شده‌است. ...