تلمیح از آشناترین و پرسابقه ترین شگردهای بلاغی در ادبیات ایران و جهان است. ‏در این نوشتار به شیوه های کاربرد تلمیح در معنای ویژه تر و رایج تر آن که عبارت از اشارات ‏داستانی است، در شعر حافظ توجه می شود. حافظ تلمیحاتی آشنا را در نمونه هایی چشمگیر، ‏به شکل و شیوه ای ناآشنا و متفاوت روایت می کند. گاه داستان را از گونه ای دیگر می نگرد و ‏گاه از ایهام و تناسب در پیچیده کردن ساختار اشاری و تداعی انگی...

تصوف که در آغاز شامل مفاهیمی خشک و ریاضتهایی سخت بود، در قرن سوم با پذیرفتن «محبت» به عنوان یکی از ارکان محوری، رنگ عاشقانه پذیرفت. با ورود عرفان و تصوف به عرصه ادبیات، گروهی به تدوین اصول تصوف عابدانه در آثارشان می پردازند و عده ای آثاری سراسر عرفانی همراه با شور و شوق عاشقانه پدید می آورند. در این میان حافظ مبدع مکتبی است که از اصول عرفان عاشقانه به همراه نگاهی انتقادی به تصوف عابدانه شکل گرف...

ابن یمین فریومدی از شاعران شیعی مذهب قرن هشتم است که درقطعه پردازی فارسی از مقام والایی برخوردار است . اشعارش به سبب اشتمال بر اخلاق و نصایح و مبارزه با مفاسد اجتماعی ‘مقام بزرگی در شاعری برای او کسب نموده است . اشعار او با توجه به آبشخورهای فرهنگی و مذهبی اش تحت تأثیر آیات مبارکات قرآنی و احادیث نبوی بویژه در فضایل حضرت علی (ع) و ائمه اطهار(ع) به فراوانی و به صورت های گوناگون از قبیل تلمیح ‘اق...

موسوی گرماوردی و معلم دامغانی تلمیخات را با انگیزه هایی چون روایت داستان های دینی و تاریخی، سیاسی و یا بیان افکار و عقاید خود به کار گرفته اند و بر آن بوده اند تا شعر را به عنوان منبع آگاهی برای مردم زمانه ارایه دهند. یافته­های این تحقیق که به شیوۀ کتابخانه­ای و اسنادی و به روش تحقیق توصیفی انجام یافته ­است، بیان گر آن است که درصد استفاده موسوی گرمارودی در اشعارش از تلمیحات بیشتر بوده است؛ موسو...

خاقانی شاعر بزرگ قرن ششم هجری است که با لقب "شاعر دیرآشنا" شهره گشته است. مثنوی «تحفة العراقین» که حاصل و ره‌آورد سفر خاقانی به مکه معظمه است؛ تحت تأثیر فراوان آیات قرآن کریم قرارگرفته است. تحلیل و بررسی این تأثیرات علاوه بر این که به درک و دریافت بیش‌تر شعر او کمک می‌نماید؛ میزان تسلط و آگاهی خاقانی را نسبت به قرآن کریم نیز نشان می‌دهد. لذا در این مقاله بر آن‌ایم تا ...

محمد تقی بهار ( 1265-1330 ش) مشهور به ملک الشعرا در آثار خود به ویژه اشعار دوران جوانیش متاثر از محتوا و شیوه بیانی قران کریم است وی در اشعار خود هفت گونه از آیات و مفاهیم قران اسفتاده می کند در مواردی از مفاهیم قران بدون استفاده از لفظ اقتباس می کند در بخشی از ابیات از یک کلمه قرانی یا بخشی از یک آیه برای افاده مفهوم آیه و در بسیاری از ابیات به جای کلمات فارسی الفاظ و اصطلاحات ویژه قرانی را به...

رساله هایسوانح العشاق احمد غزّالی و عبهرالعاشقین روزبهان بقلی شیرازی از جمله رساله هایی هستند که به لحاظ موضوع، شیوه بیان، چگونگی به کارگیری زبان، و محتوا مشترکات زیادی دارند. خوانش همزمان و مطالعه بینامتنی این دو رساله می تواند شناخت ما را از قابلیّت های این آثار دگرگون سازد و با ویژگی های مشترک یا منفرد آنها آشنا نماید. بعد از مطالعه بینامتنیِ این دو رساله طبق نظریه ژرار ژنت، معلوم شد که عبهرالع...

چکیده قرآن کریم از زمان نزول تا کنون، تأثیر عظیمی بر ذهن و زبان شاعران و نویسندگان ادب فارسی گذاشته است. ادبا و شعرای زبان فارسی، در بسیاری از مضامین و مفاهیم، از قرآن و معارف قرآنی استشهاد جسته اند و با تلمیح، تضمین، اقتباس، حل و درج، سعی کرده اند آیات و پاره هایی از سوره های قرآن را در کلام خود بگنجانند. علاوه بر آن، برخی از سرایندگان به ترجمه و یا تفسیر آیه، سوره و یا پاره هایی از قرآن به ...

تلمیح به عنوان یکی از شگردهای بلاغی که هم در حوزۀ موسیقی معنوی و هم جزو مجموعۀ تصویر قابل بررسی است، همواره نقشی مهم و مؤثّر در القای عواطف و آفرینش تصاویر ادبی؛ بخصوص در حوزۀ شعر داشته است. ویژگی قابل توجّه تلمیح آن است که به عنوان یک شیوۀ فرمی برای تبیین ذهنیات، می­تواند اَشکال بلاغی دیگری را نیز در بطن خود جای دهد و بدین ترتیب، هم جنبۀ مخیّل سخن را قوّت بخشد و هم بُعد القاییِ آن را برجسته سازد. برا...

یکی از مهم‌ترین آرایه‌های ادبی در ادبیات فارسی تلمیح است. هرگاه در شعری به‌طور غیرمستقیم داستان، واقعۀ تاریخی، آیه یا حدیث و یا سخن مشهوری  در ذهن تداعی شود، آرایۀ تلمیح به‌کار رفته است. آرایه‌های ادبی گاهی زیبایی‌آفرین‌اند و گاهی مددگر معنای شعر، و کم هستند هنرمندانی که از هردو وجه بهره داشته باشند. تلمیح این بهرة دوجانبه را دارد و بدین لحاظ ارزشی دوچندان می‌یابد. در دیوان شعر رودکی نیز تلمیح ...