برای واژه سازی، راههای متعدّدی وجود دارد؛ امّا ادیبان و زبان شناسان، «ترکیب» و «اشتقاق» را از اصلی ترین فرایندهای ساخت واژه برشمرده اند. در این راستا، زبان فارسی به دلیل اینکه از خانواده زبانهای «هندواروپایی» دانسته شده و در این خانواده، فرایند واژه سازی عمدتاً از راه «ترکیب» صورت می گیرد؛ در زمره «زبانهای ترکیبی» قرار گرفته است. در مقابل، زبان عربی، هم نژاد با زبانهای «سامی» است که به دلیل اهمّیّت ...

چکیده هدف از نگارش این مقاله بررسی اشتقاق دو واژۀ ایرانی میانه، یکی از زبان فارسی میانه و دیگری از زبان سغدی می‌باشد. برای واژۀ فارسی میانۀ madrm تاکنون اشتقاقی ارائه نشده و اشتقاق پیشتر ارائه شده برای واژۀ سغدی mazn نیز مورد تردید نگارندۀ این مقاله می‌باشد. با بررسی متن‌‌های حاوی این دو واژه و در نظر گرفتن فرایند‌های واجی در دو زبان فارسی میانه و سغدی برای هر یک از این دو واژه اشتقاقی پیشنه...

در این مقاله، بر‏اساس فرایندهای واژه‏سازی بائر (1983) در هستۀ نظری پژوهش، فرایندهای واژه سازی را در برخی متون سیاسی روزنامه‏ها در دو دهۀ 1340 و 1370ش بررسی و مقایسه کرده‏ایم. این تحقیق به‏روش توصیفی و تحلیلی، و با استفاده از دو شیوۀ آماری توصیفی (جدول‏ها و نمودارها) و استنباطی (آزمون خی دو) انجام شده است. بررسی‏ها و شواهد آماری بیانگر آن است که در این دو دهه، میان توزیع فرا‏وانی فرایندهای قرض‏...

نخستین سطح از تمامی آثار مکتوب که بی توجه به آن، فهم دقیق و درست متن ناممکن می نماید، لایه زبانی است؛ از این لحاظ، تمامی نویسندگان در حوزه های گوناگون علمی، جسته گریخته و بصورت پراکنده به مباحث و مقوله های زبانی نیز پرداخته اند و در باب مسائل خاص املایی، ساختاری و معنایی اظهار نظر نموده اند؛ بخصوص در مواردی که موضوع اثر با جهات فنّی و بلاغی نیز ارتباط دارد، این نکته بیشتر به چشم می آید. یکی از م...

اشتقاق فرایندی است که طی آن افزودن یک وند اشتقاقی منجر به تولید واژه ای جدید می شود. این فرایند برای سالیان متمادی مورد توجه زبان شناسان قرار داشته و بیشتر به عنوان فرایندی صرفی یا صرفی ـ نحوی از آن یاد شده است. هنگام مطالعه فرایند اشتقاق، بررسی میزان زایایی یک وند اشتقاقی (تعداد واژگان جدید تولید شده توسط آن وند) اهمیت فراوانی دارد. فرضیة این مقاله این است که ساخت هجا و عوامل واجی، در میزان زا...

کودکان در روند فراگیری زبان مادری، وقتی برای مفهومی واژه‌ای یاد نگرفته‌اند یا واژة فراگرفته شده را به خاطر نمی‌آورند گاهی خودشان برای آن مفهوم واژه میسازند. مطالعة حاضر به بررسی مواردی چند از این واژه‌سازیها در سنین پیش از دبستان میپردازد. داده‌های زبانی مورد مطالعه شامل شصت واژه تولید شده توسط دختری فارسی زبان است که از سن دو سال و شش ماهگی تا پنج سالگی او جمع‌آوری شده است. نوواژه‌های او واج ن...

با توجه به اهمیت و جایگاه محوری اسم «ربّ» در نظام معنایی قرآن کریم، در این مقاله با نگاهی تاریخی ـ انتقادی به بازخوانی دیدگاه های دانشمندان مسلمان در مورد واژه «ربّ» و اشتقاق و معنای آن پرداخته می شود؛ تا ضمن دستیابی به تصویری روشن از روش های مورد استفاده در معناشناسی واژگان قرآنی و نتایج حاصل از آن، نقاط قوت و ضعف آن ها آشکار گردد و زمینه استفاده از روش های روزآمد جهت رفع نارسایی های موجود فراهم...

این مقاله به بررسی سازوکارهای دخیل در بازبینی حالت مطلق بر روی مفعول بند متعدی و فاعل بند لازم در ساخت کنایی میپردازد. نخست دو رویکرد کمینه گرای غالب به اشتقاق ساخت کنایی (الف) حالت مطلق به مثابة حالت بینشان و (ب) حالت مطلق به مثابة حالت فاعلی معرفی میشود. سپس با استناد به شواهدی جدید از اشتقاق نحوی افعال مرکب لازم در زمان گذشته در زبان کردی و به تبع آن، با بررسی نحوة بازبینی حالت مطلق در این گ...

گویش «راجی» از گویشهای مرکزی ایران از دسته شمال غربی است که در حال حاضر تعداد زیادی از ساکنین شهرهای کاشان، نطنز، دلیجان و روستاهای مجاور این شهرها بدان سخن می گویند. این گویش مانند بسیاری از گویشهای مرکزی مورد مطالعه زبان شناختی قرار نگرفته است. این در حالی است که جنبه های مختلف آن همچون ساختِ صرفی، ساختِ نحوی و نظامِ آوایی، دارای ویژگی های منحصر به فرد و قابل مطالعه ای است که با زبان فارسی معیار...

تحلیل و مقایسه زبان مادری سخنگویان و زبان دوم، از جایگاه بسیار ویژه ای برخوردار است. نظریه تحلیل مقابله ای به معلمان کمک می کند تا بر پایه شباهتها و تفاوتهای دو زبان، مواد و محتوای آموزشی و حجم مطالب را تهیه و تنظیم نمایند؛ از سوی دیگر شناخت معلم نسبت به نظام ساختواژی و بویژه اصول و مراتب وند افزایی اشتقاقی و استفاده درست از وندهای اشتقاقی و به تبع آن امر مهم واژه سازی در زبان مادری، کمک قابل ت...