نظر به سندی بودن دانش تاریخ، اعتبار نوشته­های تاریخی، در گام نخست، بستگی به میزان وثاقت منابع، مآخذ و هم­چنین چگونگی استفاده از آنها دارد. بدین سبب منبع­شناسی نوشته­های تاریخی بویژه تواریخ محلی که عمدتاً با چاشنی وطن­دوستی نگاشته شده، ضروری می­نماید. پژوهش حاضر ضمن بررسی منابع اطلاعاتی مولف تاریخ قم، به نحوه استفاده وی از آنها نیز پرداخته است. یافته­ها نشان می­دهد مولف مضاف بر منابع رایج مورد اس...

تشکیل دولت‌های متعدد در تاریخ ایران اسلامی و دوام حاکمیت آن‌ها، به عوامل مختلفی بستگی داشته که تشکیلات اداری و دیوانسالاری، مهم‌ترین آن‌ها بوده است. در این تشکیلات، ایرانیان و خاندان‌های معتبر و مشهور دیوانی نقش پررنگی داشته‌اند. تشکیل دولت صفوی موجب شد تا بار دیگر، ایرانیان در تشکیلات اداری حضور یابند؛ به‌دنبال‌آن، خاندان‌های جدیدی نیز وارد عرصه دیوانی شدند که شایستگی و توانمندی چشمگیری را از ...

بی تردید پیروی از الگوی مکتوبات حکومتی، سنتی دیوانی محسوب می شود و به نظر می رسد به طور کلی در انتقال مکتوب به عنوان یک واحد نوشتاری دیوانی از یک مجموعه به مجموعۀ دیگر، تفاوت هائی به وجود می آید که عمدتاً تحت تاثیر شرایط و محیط فکری، زبانی، و سیاسی ... کاتب متاخر است و این مسئله، به لحاظ آگاهی های تاریخی و نیز دانش سندشناختی با اهمیت است. انتشار مجموعه اوزبکان و پژوهش در مورد موضوع اسناد و مکتوب...

از جمله موضوعات قابل توجه در دورۀ صفویان، چگونگی ساختار دیوانی و ادارۀ آستانه‏هاست. در این دوره، رویکرد دینی صفویان، سبب گسترش کمّی و کیفی آستانه‏ها و در نتیجه پیچیدگی بیشتر ساختاری آن‏ها شد. از سوی دیگر، این گسترش همراه با افزایش هزینه‏های تعمیر و نگه‌داری بود که باید از منابعی تأمین می‏گردید. ضرورت تأمین چنین منابعی نیز به نوبه خود، سبب گسترش موقوفات و در پی آن توسعۀ بیشتر نظام دیوانی شد. با و...

در نیمه های قرن هفتم هجری، غلامان مملوک که از اقوام مختلف برخاسته بودند، درسرزمین مصر و شام حکومتی به نام ممالیک تشکیل دادند که به غلبه بر دو قدرت بزرگ معارض صلیبی و مغول، در جهان اسلام شهره اند. نخستین دولتی که توسط این گروه شکل گرفت، دولت ممالیک بحری نام داشت. این سلسله نیز مانند همه حکومتها نیازمند سازماندهی امور حکومت و مملکت، در قالب تشکیلات دیوانی بود و بر این اساس، شاهد پیدایش تشکیلات دی...

یکی از مهم ترین دگرگونی های به وجود آمده در دورۀ مغولان به وجود آمدن اصطلاحات و عبارات جدید اداری و دیوانی بود، که نتیجه ادغام تجربیات اداری مغولان، ایرانیان، چینیان و ترکان در این دوره است. اگرچه دربارۀ اصطلاحات دیوانی دورۀ مغول تحقیقات و تتبّعات قابل توجهی به عمل آمده است، امّا با توجه به عدم شناسایی کامل منابع و مراجع تاریخی و ادبی این دوره، این پژوهش ها نتایج بایسته­ای را در بر نداشته و لازم ...

چکیده اصطلاح رعیت در منابع اسلامی در سه حوزه معنایی استفاده شده است: قدیم ترین و فراگیرترین کاربرد واژه رعیت به معنای زیر دستان حاکم شناخته و رایج بوده است. این معنای اصطلاحی بر اساس معنای لغوی «رعی» به معنای چوپانی و چراندن دام ها، ناظر به سنتی کهن است که بر اساس آن تصویر حاکم به مثابه چوپان مردم وجود داشته است. رعیت در این معنا محمل بحث ها و آموزه های بسیاری در ادبیات اسلامی به ویژه در سیاست ...

هدف: بررسی ساختار رکن مطلع در مکاتبات داخلی و خارجی در دیوان‌سالاری عصر قاجار. روش/ رویکرد پژوهش: مقاله با روش توصیفی و تحلیلی و با استفاده از اسناد و مدارک آرشیوی و منابع کتابخانه‌ای تنظیم شده‌است. یافته‌ها و نتیجه‌گیری: ساختار نامه‌های دیوانی از سه بخش رکن مطلع، رکن حال، و رکن خاتمه تشکیل می‌شود. اجزای رکن مطلع هم شامل سه بخش خطاب...

دیوانسالاری، چه از آن زمان که نامش به یمن تلاش های فکورانه وبر در سیاهه علوم قرار گرفت و قرین و همنشین دو صدساله ها شد و چه از آن زمان که رسمی بی نام و نشان بود، در فراز و فرود تمدن های بزرگ، نقشی حیاتی را ایفا کرده است تا جایی که امروزه، تصور وجود یک دولت پایا و کارآمد بدون تصور وجود یک نظام دیوانی ورزیده، خیالی بیش نیست. «ما در سازمان زاده می شویم، در سازمان رشد می کنیم، تربیت می شویم و بعد ا...

نفوذ و گسترش زبان و ادب فارسی در آناتولی یکی از فرازهای بسیار مهم در تاریخ این زبان و سرزمین آناتولی می باشد. اگرچه این زبان به مدت بیش از چهار قرن به عنوان زبان رسمی و اداری در آن منطقه رسمیت داشت، اما مراحل نخستین نفوذ و گسترش این زبان در آناتولی، دارای اهمیت ویژه‌ای است. آغاز نفوذ و گسترش زبان فارسی در آناتولی با نخستین حملات و استقرار ایلات ترکمن سلجوقی در قرن پنجم هجری در آن منطقه مربوط اس...