تاریخ جهانگشای جوینی، برجسته ترین اثر تاریخی عهد مغول است. بسیاری از مورّخان قرن هفتم و حتی تاریخ نویسان امروزی در سراسر جهان در نوشتن آثارشان به این کتاب نظر خاصی داشته اند. جوینی با کلام نافذ خویش، تصاویری دقیق و ناب از سه دوره تاریخی مغول، خوارزمشاهیان و اسماعیلیان ارائه داده است. جوینی برای شرح و بسط احوال اجتماعی و واقعیّات تاریخی گذشته بر مردم ایران علاوه بر بیان صریح و جامع حقایق تاریخی به...

تحول معنایی یکی از تغییرات زبانی است که در سطح واژه ها رخ می دهد و منظور از آن، حفظ شکل ظاهری واژه و تغییر معنای نخستین و پذیرش معنایی تازه است. وام واژه ها یکی از زمینه های به وجود آمدن تحول معنایی هستند. در این مقاله، به تحول معنایی برخی از وام واژه های عربی کتاب کلیله و دمنة فارسی می پردازیم. ابتدا عوامل و نحوة تحول معنایی را از نظر زبان شناسان مطرح می کنیم و سپس وام واژه های تحول معنایی یاف...

ادبیات داستانی به سبب گیرایی و جذابیت خاصی که در میان سایر انواع ادبی دارد عرصه و جولانگاه ارائه نظرات و دیدگاه های مختلفی در باب موضوعات گوناگون می باشد. یکی از این موضوعات، موضوع زن وجایگاه آن است به عنوان مثال اگر به رمان های تاریخی جرجی زیدان نظری بیفکنیم می بینیم که زنان و چهره ای که در این آثار از آنان عرضه شده است، جالب توجه و در حد خود منحصر به فرد است. نویسنده این داستان ها، سهم فراوان...

«مشروطه ایرانی» به رغم اهمیتش در فرایند مدرنیته سیاسی در ایران کمتر از منظر ایدئولوژی های ملت سازی/ ناسیونالیسم مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. از رویکرد جامعه شناسی تاریخی رخداد مشروطه زمینه رونمایی چهره های چندگانه ناسیونالیسم ایرانیِ برآمده از سده نوزدهم را فراهم آورد. مشروطه ایرانی از یک سو با تبلور ناسیونالیسم سیاسی مبتنی بر حق حاکمیت ملت و حکومت قانون و از سوی دیگر با واکنش ناسیونالیسم...

وجود کنایات، اشارات، تعریض‌ها، عبارات دشوار و واژگان غریب در متون روایی رسیده از معصومین (ع)، موجب شده تا کار ترجمه و فهم معنای دقیق روایات دشوار به نظر رسد. توجه به رویدادهای تاریخی و معنای نخستینِ واژه‌ها در زمان صدور روایات و نیز در نظر گرفتن فضا و سبب صدور احادیث و سیاق عبارات، موجب فهم صحیح گزارش‌ها و روایات صادره از معصومان (ع) خواهد بود. عبارت «إنّی رَجُلٌ مَطلوُبٌ»، که در حدیث «عنوان بصری» از س...

جستجوی ریشه و نحوه ساخت برخی از واژگان غریب و کم کاربرد قرآن کریم، دغدغه‌ای است که در طول تاریخ اسلام ‏بسیاری از عالمان لغت و زبان‌شناسان را به خود مشغول داشته و باعث شده نظریه‌های متعددی در این خصوص تولید شود، ‏همانند نظریه وجود واژگان دخیل یا نظریه تشکیل شدن زبان قرآن از مخلوط زبان‌های عربی و آرامی. ‏به نظر می‌رسد از جمله دلایل وجود ابهام در رابطه با ریشه این واژگان و طرح نظریات مختلف، عدم وج...

پیوندهای خویشاوندی و روابط خانوادگی، گستره وسیعی از آیات قرآن را به خود اختصاص داده و در زمینه‌های مختلفی فقهی، تاریخی و اجتماعی مطرح شده و محمول احکام بسیاری درخصوص محرمیت، ارث، احسان و انفاق، ازدواج و طلاق و غیره قرار گرفته است. پژوهش حاضر عهده‌دار شناخت واژگان حوزه خویشاوندی در قرآن و تبیین دلالت آن واژگان بر انواع روابط و پیوندهای خویشاوندی از خلال مطالعه آیات قرآن و با تکیه بر اقوال لغویون...

اندیشه برتر دانستن زبان عربی، باعث توجه زبان‌شناسان، قرآن‌پژوهان و مفسران به کاربرد واژه‌های غیرعربی در قرآن و طرح مباحث مناقشه‌ای و چالش برانگیز شده است. هر یک از مخالفان و موافقانِ وجود واژه‌های معرب در قرآن، دلایلی را برای اثبات مدعای خود مطرح نموده‌اند؛ این مقاله بر آن است تا با توجه به این که از یک‌سو آیاتی از قرآن به عربی بودن آن تأکید دارد و از سوی دیگر وجود واژه‌های غیرعربی نیز قابل انکا...

هر حوزه از دانش بشری، واژگانی دارد که در طول تاریخ پیدایش و تحول آن، به وجود آمده اند و بدون آشنایی با آن واژگان، فهم موضوع آن حوزه از دانش، ناممکن است. در این مقاله، نخست به اختصار به معرفی علم منطق از دورۀ باستان تاکنون می پردازیم و سپس به واژگان مشترک منطق قدیم و جدید و تعریف های تاریخی بعضی از اصطلاحات منطقی اشاره می کنیم. برای این منظور، اصطلاحاتی را از آثار مهم منطقی چند دانشمند برجستۀ اع...

یکی از مباحث نظری شایان توجه در واژه‌پژوهی، التفات و اعتنا به مقوله «اشتراک لفظی» است. جستاری در میراث زبانی مسلمانان نشان می‌دهد بسیاری از لغت‌شناسان، به این مسأله توجه داشته‌ و مباحث نظری آن را پیش برده‌اند. با این وجود گاه در مقام عمل، اشتراک لفظی نادیده انگاشته شده و برخی لغویان در تحلیلِ چندمعناییِ دو واژه بدون تبار مشترک، به سمت برقراری ارتباط میان تمامی معانی آن کلمات رفته‌اند و یا، آن واژ...