کاتبی نیشابوری از شاعران معروف قرن نهم هجری و از زمینه‌سازان سبک هندی است. دیوان غزلیات او تنها یک‌بار با استفاده از نسخه‌های خطی محدودی، تصحیح و چاپ و منتشر شد. دیوان چاپی کاتبی همۀ غزل‌های او را در بر ندارد؛ به‌طوری‌که در مجموعِ نسخه‌های خطی دیگر ـ که مصحِّحان از آنها استفاده نکرده‌اند ـ 124 غزل بیش از نسخۀ چاپی وجود دارد. افزون‌بر این، دیوان تصحیح‌شده کاستی‌های دیگری نیز دارد که تصحیح دوبارة آن...

این مقاله به بررسی تطبیقی کتاب جهان نامه نوشتۀ محمّد بن نجیب بکران و نسخۀ خطی مسالک و ممالک اثر ابوالحسن صاعد بن علی جرجانی، که در نیمۀ دوم قرن نهم کتابت شده است، می پردازد. از این بررسی تطبیقی معلوم می شود که جرجانی بسیاری از مطالب خود را از جهان نامه گرفته است و با این حال، به سبب بیشتر بودن نسخه های مسالک جرجانی نسبت به متن جهان نامه، می توان بعضی اغلاط متن و نسخه های جهان نامه را تصحیح کرد، ...

خط نامتعارف و کمتر شناخته­شده­ا ی که نسخه­‌ای از کتاب احکام نجوم (کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، شمارۀ 17225) بدان کتابت شده، یکی از حلقه های گمشده را در تاریخ خوشنویسی ایرانی نمایان می سازد. به نظر می­رسد با توجه به شباهت‎ها و تفاوت‎های این خط با نسخ و کوفی شرقی، خط نسخۀ احکام نجوم را می‎توان اسلوب ویژه ای برای کتابت نسخ خطی در برهه­ای از تاریخ در نظر گرفت. این پژوهش با هدف مطا...

وجود آثار مؤلفان خجندی تبار در گوشه و کنار پاکستان خود دلیلی محکم بر روابط فرهنگی دیرینه و دادوستد علمی در گذشته های دورودراز است. در این مقاله چهار مؤلف یا شاعر خجندی تبار به ترتیب زمانی برگزیده شده و آثار خطی آن ها که در کتابخانه های مختلف پاکستان وجود دارد، معرفی شده است. این چهار مؤلف عبدالجبار خجندی، کمال الدین مسعود خجندی، علاء الدین احمد خجندی برهانی و نظام الدین محمد خجندی هستند که در م...

یکی از کارهای شایسته در حوزۀ پژوهش تاریخ نقاشی ایران، بررسی نسخه‌های خطی مصور است که سیر تحولات تصویری ایران را در خود جای داده‌ ‌است. در این مقاله، به معرفی قدیمی‌ترین و مهم‌ترین نسخۀ مصور تاریخ‌دار خمسة نظامی پرداخته می‌شود که در 26 دی 1388، با حضور اعضای کمیتۀ حافظۀ جهانی و نمایندۀ یونسکو در ایران به ثبت جهانی رسید. این نسخه به این دلیل حائز اهمیت است که اگر تاریخ وفات نظامی را سال 619 ه.ق د...

نسخۀ خطی تحفۀ سلطانیه را حسن بن گل‌محمد تألیف و ملاقدیم استنساخ کرده و به پادشاه تیموری هند، گویا شهاب‌الدین شاه‌جهان (10۳۷ـ10۶۹) اهدا کرده است. این نسخه که به شمارۀ 86864 در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی ایران نگهداری می‌شود، در سه باب نگاشته شده: باب اول در مکتوبات سلاطین که به صاحبان مناصب مختلف حکومتی و متعلقان نگاشته و نیز جواب هریک از آن نامه‌ها، باب دوم در احکام و نشان حکومت و امارت مانند ح...

خلاصه المقامات تألیفی است دربارۀ احوال شیخ احمد جام (ژنده پیل) مشتمل بر سه مقاله حاوی سی و  چهار باب و یک فصل. علاءالملک جامی- از نوادگان شیخ احمد جام- این تألیف را با الهام از اشاره جد خود در سال 840 هجری قمری و در روزگار شاهرخ بهادر تیموری(14 ربیع الثانی 776- ذی الحجه 850 هـ ق)، تألیف نموده و به وی تقدیم کرده است. علاءالملک در تألیف این کتاب علاوه بر مقامات محمّد غزنوی- که آن هم شرحی از مقامات...

نسخه های قدیمی جزئی از آثار و هویت ملی هر قوم و ملت به شمار می رود. خوشبختانه برخی از این آثار در جمهوری تاجیکستان تا امروز محفوظ مانده اند. یکی از مهم ترین مراکز نسخ خطی تاجیکستان شعبۀ دست خط های شرق کتابخانۀ ملی «ابوالقاسم فردوسی جمهوری تاجیکستان» است که به مدد گروهی از دانشمندان معتبر ازجمله استاد صدرالدین عینی، باباجان غفوراف، عبدالغنی میرزایف و... تأسیس شده است. شایان ذکر است که در سال ۱۹۵...

یکی از مفاهیم نیازمند بررسی در تاریخ اسلام و ایران، به ویژه در دوره صفوی، مفهوم سیادت است. گرچه این مفهوم از آغاز تا دوره صفویه مسیری انقباضی (هاشمی، طالبی، علوی، و فاطمی) طی کرد، درباره انتساب سیادت (پدری یا مادری) دیدگاه های تازه ای نیز پدید آمد. نگارندگان این مقاله موفق شدند دو رساله به نام های الاشراف علی سیاده الاشراف تألیف سیدحسین بن مجتهد کرکی (د 1001ق) و رساله فی اولاد البنات یا اثبات س...