داستان عشق سلطان محمود غزنوی به غلام ترک خود، جز جنبه­ی افسانه­ای آن، واقعیتی تاریخی هم دارد که از سده­ی ششم به بعد، واقعیت تاریخی آن دگرگون شد و کسانی چون احمد غزالی، عین القضات همدانی، عطّار نیشابوری و مولوی از آن برای تبیین مفاهیم عرفانی بهره بُردند. در سده‏های دهم و یازدهم هجری، داستان دلبستگی محمود به ایاز، مورد توجّه شاعران منظومه پرداز قرار گرفت و چند منظومه با همین نام سرودند.این داستان دس...

میرجمله، میرزا محمدامین شهرستانی اصفهانی، متخلص به روح الامین که سالیان متمادی مقام میرجملگی (سومین مقام رسمی) دربار سلاطین شیعی مذهب و ایرانی نژاد هندوستان را بر عهده داشته، خمسه سرایی موفق بوده و با سرایش منظومه « خسرو و شیرین» که طی سال 1018ق در 7800 بیت به رشته نظم کشیده شده، نخستین گنج از پنج گنج خود را مبتنی بر همان دستمایه امیر خسرو دهلوی فراهم آورده و منظومه خسرو و شیرین حکیم نظامی گنجو...

بدیعیه، اشعار و بویژه قصیده ای است که در آن به طور تعمّدی از صنایع بدیعی استفاده شده باشد. نخستین بدیعیه (قصیده مصنوع ) فارسی را قوامی مطرزی گنجوی سروده است؛ در بعضی از منابع تاریخی سیّد ذوالفقار شروانی نخستین سراینده بدیعیه فارسی شناخته شده است؛ اما پیش از این در ادب عربی نیز بدیعیه سرایی رواج داشته است. امروزه منظومه های بدیعیه فارسی بر چهار نوع هستند: الف) اشعاری که شاعر در منظومه خود یک ت...

در تاریخ ادبیات ایران، آثاری به مقتضیات فکری و فرهنگی زمانه آفریده شده‌اند که می‌تواند در رویکردی بازخوانشی ضمن اشاره به روانشناسی فردی و اجتماعی آن عصر، حلقه‌هایی از جریان‌شناسی ادبی در تکمیل خلأهای نگرش ساختاری باشند؛ منظومة «جمشید و خورشید» سلمان ساوجی(778ه.ق)، یکی از این آثار است که با وجود غفلت محققان؛ ظرفیتهایی قابل تأمل برای تأکید بر نگرش ساختاری و شبکه‌ای به آثار ادبی یک دوره دارد. این...

شاهرخ‌نامه، منظومه‌ای حماسی‌-تاریخی از شاعر توانای قرن دهم هجری، میرزامحمد قاسمی گنابادی است. موضوع این مثنوی، شرح نبردها، سفرها و عدالت‌ورزی‌های شاهرخ تیموری از زمان برتخت‌نشستن تا مرگ اوست. در این نوشته ضمن معرفی اجمالی شاعر، ویژگی­های سبک شناسی شعر وی را با شیوۀ لایه ای ( در سه سطح زبانی، ادبی و فکری) تبیین کرده و به این نتیجه رسیده­ ایم که علاوه بر مضامین حماسی بسیاری از ابیات شاهرخ ­نامه م...

ادب غنایی، یکی از مؤثرترین و پرمخاطب‌ترین انواع ادبی در زبان فارسی است. قدمت وگستردگی آن به گونه‌ای است که شاید نتوان هیچ متن ادبی را یافت که به نوعی با ادبیات غنایی آمیخته نباشد. پژوهش حاضر، بر آن است به این پرسش پاسخ بدهد که آیا ادب غنایی ریشه در ادبیات پیش از اسلام دارد؟ واگر چنین است، میزان و نوع بهره‌گیری متون غنایی از ادبیات پیش از اسلام چگونه و به چه میزان بوده است؟ برای دست یابی به پاسخ...

چکیده پس از آنکه نظامی در قرن ششم، پنج مثنوی خود را عرضه کرد، موفقیت این مثنویها و شهرتی که پیدا کردند موجب شد که بسیاری از شاعران از این پنج گنج تأثیر پذیرند و نظیره هایی برای آن بسرایند. از میان این مثنویها بخصوص هفت پیکر به سبب ساختار هنری خاص خود، مورد توجه شاعران بزرگ قرار گرفت و چون نمی توانستند، مثل آثار دیگر او، نظیر خسرو و شیرین، لیلی و مجنون و اسکندرنامه عین داستان را بازسرایی کنند و...

با توجه به این که خواجوی کرمانی به عنوان شاعر و سخن سرایی توانا و برخوردار از قدرت بیان، در آثار خود از نکات بلاغی به ویژه تشبیه و استعاره، با بسامد بالایی استفاده کرده است از این رو پژوهش حاضر بر آن است تا با تعمق در مثنوی گل ونوروز (منظومه ایست درعشق شاهزاده نوروز پسر پیروز پادشاه ایران با گل دخترقیصر پادشاه روم) به بررسی تشبیه، انواع و بسامد آن بپردازد. نتایجی که از فیش برداری ابیات و نمودار...

هفت پیکر نظامی اثری رمزی و نمادین است که تمام اجزای آن از ساختاری واحد و منسجم برخوردار است. این اثر علاوه بر نشان دادن قدرت داستان سرایی نظامی، نشانه های آشنایی نظامی با میراث غنی ادبی، فرهنگی و عرفانی بازمانده ازادوار پیشین را در بر دارد. بخشی از این میراث متعلق به اندیشه های گنوسی و مانوی و نیز حکمت هرمسی است. هدف این مقاله نشان دادن ردپای این اندیشه ها در یکی از داستان های هفت پیکر است. در ...