تأویل، شیوه ای کهن در تفسیر متون مقدس است که سابقة آن به حماسة "ایلیاد و ادیسه" بر می گردد. در میان مسلمانان، این روش، نخست در تأویل حروف مقطعه رخ نمود و آنگاه فرقه های گوناگون مانند معتزله، باطنیه، اخوان الصفا، فلاسفه، حروفیه، عرفا و ... به تأویل «قرآن» و حدیث دست زدند. در عرفان، عروج از لفظ به معنا و سیر صعودی از عبارت به اشارت تأویل نام دارد که مبنای آن انسان است که با تحول و ارتقای وجودی به...

در روزگار صفوی، علمای مذهبی ـ به عنوان نایبین امام عصر ـ قدرت و نفوذی فوق عادت یافتند. در میان آنان افرادی، همراه با حکیمان که به طور عادت تألیفاتی در برخی از دانشهای شرعی نیز داشتند، به عرفان گراییدند. در همین دوران، سابقة تاریخی شهر کاشان در مذهب شیعه، باعث توجه خاصّ دولتمردان صفوی به این شهر گردید؛ مجامع علمی و ادبی در آن رواج تام یافت و گویندگان و شاعران را از اطراف مملکت به سوی خود کشاند. ب...

در یکی از شماره های پیشین فصلنامۀ نقد کتاب میراث، مقاله ای باعنوان «معرفی و نقد کتاب مصباح الارواح» منشر شد. این نقد را مسعود طالبی نوشته است و در آن ادعاها و استدلال های فراوانی را بیان کرده تا مطالبی را اثبات کند. در این مقاله، علاوه سعی خواهیم کرد نشان دهیم بسیاری از استدلال ها و ادعاهای نویسنده خدشه پذیر است است و بالتبع، نباید نتایجی که برپایۀ این استدلال ها گرفته شده و دعاوی ای که در آن م...

بُتریه یکی از فرقه های زیدیّه است. رجال شناسان و صاحبان کتابهای فرق و مذاهب، از برخی افراد در شمار این گروه نام می برند که نمی توان آنها را از زمرة این باورمندان دانست. چرایی این رخداد و بررسی اندیشه ها و عقاید یکی از این شخصیّت ها به شناخت فرقة بُتریه و اساس شکل گیری اصول آنها کمک می کند؛ از این رو، حَکَم بن عتیبه و روایات و گزارشات تاریخی دربارة وی انتخاب و بررسی شد. به نظر می رسد که راویان حکم در ...

تأویل، شیوه‏ای کهن در تفسیر متون مقدس است که سابقة‌آن به حماسة ایلیاد و ادیسه برمی‏گردد. در میان مسلمانان این روش، نخست در تأویل حروف مقطعه پدیدار شد و سپس فرقه‏های گوناگون مانند: معتزله، باطنیه،اخوان الصفا، فلاسفه، حروفیه و عرفا به تأویل قرآن کریم و حدیث دست زدند. در عرفان، عروج از لفظ به معنا و سیر صعودی از عبارت به اشارت تأویل نام دارد و مبنای آن انسان است که با تحول ...

نویسنده ابتدا با درنگی در عدد چهل در اندیشه‌ها و نظریه‌های متفکرانی از جریان حروفیه گرفته تا ابن خلدون تا آیات و روایات، با توجه به چهل‌سالگی انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی، متغیرات دخیل در ارزیابی کارنامه چهل‌ساله جمهوری اسلامی را مطرح می‌کند. بدون توجه به این متغیرات هرگونه داوری در باب نتایج و عملکردهای آن، غیرمنصفانه و شتاب‌زده و نامنطبق با واقعیت عینی خواهد بود. درواقع این متغیرات را در ارز...

ترغیب، در متون عرفانی و دینی جایگاه ویژه‌ای دارد؛ همچنین مهمتر از تحذیر و عامل هدایت غیرمستقیم افکار عمومی است. جستار حاضر موضوع ترغیب در متن حقیقة‌الحقّ یا آینة حقّ‌نما اثر عبداللطیف چشتی را به منظور نشان دادن تلاش سرایندة این منظومه در جلب سالکان به سمت عرفان توحیدی و نیز چگونگی جاودانه ساختن نام فرقة متبوع خود یعنی چشتیّه را در تاریخ متون عرفانی بررسی می‌کند. این پژوه...

علمای رجال، غالباً، عکرمه محدث و مفسر مشهور تابعی (م/ 105 ه ق) را به فرقة خوارج منتسب کرده‌اند. مقالة حاضر‌، ‌با هدف بررسی صحت و سقم این مسأله و یافتن میزان دلبستگی عکرمه به خوارج با بهره‌گیری از شیوة استخراج مطالب از متون و تحلیل آنها فراهم شده تا پژوهندگان علوم قرآنی و حدیث را در شناخت دقیق‌تر این راوی کثیرالنقل یاری کند. آنچه از رهگذر تطبیق اندیشه‌های بنیادین مورد اتفاق فرقه‌های خوارج، یعنی ...

بحث «امامت» از مهمترین بحث‌های فرقه‌های کلامی به خصوص فرقة شیعة امامیه است. اهمیت فراوان این موضوع و نیز اشارات گستردة سنایی در این زمینه، موجبات تهیة نوشتة حاضر را فراهم کردند. برای این منظور در قسمت اول با استفاده از منابع کلامی به خصوص منابع شیعی به بررسی خیلی مختصر مباحثی مانند ضرورت امام، عصمت امام و ... و در قسمت دوم، که مهمترین قسمت این مقاله است، به اشارات مختلف و همه جانبة حکیم سنایی د...