نسبت عقل و اراده از جمله مهم ترین مسایلی است که همواره فیلسوفان شرق و غرب را به خود مشغول داشته است. این نسبت در اواخر قرون وسطی شکل تازه ای به خود گرفت و در سایه آن دو دیدگاه عقل گرایی و اراده گرایی ایجاد گردید. بحث از اراده گرایی و عقل گرایی در چهار حوزه کلام، متافیزیک، روان شناسی و اخلاق مطرح گشت. از میان متفکران مسلمان، شیخ الرئیس ابوعلی سینا در هر چهار حوزه دارای دیدگاه خاصی است.

آن گاه که گفته می شود رابطه نفس و بدن چگونه است؟ این پرسش خود متضمن اذعان ضمنی به دو ساحت عمده در وجود انسان است. این که رابطه دو شی، فرع بر وجود آن دو چیز است، نیز امری مسلم و غیر قابل خدشه می باشد. پذیرفتن مغایرت بین نفس و بدن از سویی و چگونگی تبیین ارتباط این دو از دیگر سوی، شکل دهنده سنگ بنای یک نگرش جامع و عمیق فلسفی در انسان شناسی است.از این رو مساله ارتباط نفس و بدن یکی از موضوعات مهمی ا...

جریان فکری معتزله به مدت سی سال (در عهد مأمون، معتصم و واثق) مورد توجّه خلفای عباسی بود. در سال 232هجری متوکّل به خلافت رسید و اهل حدیث بر امور مسلط شدند و به آزار و اذیت معتزله و مخالفان خود پرداختند. هر چند معتزله نفوذ خود را در دربار عباسی از دست دادند، ولی در قرن چهارم در دستگاه حکومتی آل بویه شخصیت‏های مهمی از معتزله ظهور کردند که هر کدام نقش مؤثری در پیش برد این مکتب ایفا نمودند. این دوره ا...

این مقاله از زاویه‌ای تاریخی به بحث پیرامون «نسب اربع» یا رابطة میان مفاهیم کلی می‌پردازد. منطق‌دانان بزرگ پیش ـ ابن‌ سینایی نظیر ارسطو و فارابی و همچنین شیخ‌الرئیس ابوعلی سینا به موضوع «نسبت‌های چهارگانه» بین مفاهیم کلی از حیث صدق و انطباق تفطنی نداشته‌اند. غزالی نخستین فیلسوفی است که این موضوع را در چهار نسبت به حصر عقلی، و بدون ذکر رابطة تباین مطرح می‌کند. افضل‌الدین خونجی و سراج‌الدین ارموی...

چکیده تاریخ نگاری ابوریحان بیرونی و ابوعلی مسکویه، تحت تأثیر مولفه های گوناگونی هم چون محیط، حوزه ی مطالعات، تجربیات شخصی، پژوهش در شاخه های مختلف علوم و غیره قرار گرفت که برآیند آن اتخاذ رویکردهای مختلف در پژوهش های تاریخی بود. تاریخ نگاری ابوریحان بیرونی متأثر از مطالعات و پژوهش های وی در سایر شاخه های علوم، به طرف قلمرو مطالعات فرهنگی تمایل یافت و در طرف مقابل نگرش ابوعلی مسکویه به تاریخ، ...

امروزه با گسترش مسائل و مشکلات پیچیده شهری، ضرورت توجه به راه حل های مرتبط با شهرهای ایرانی-اسلامی و منطبق با زمینه فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و کالبدی آشکار گشته است. در این میان، بررسی آراء و اندیشه های متفکران مسلمان می تواند راهگشای مسائل پیچیده موجود در شهرها باشد. حکیم ابوعلی سینا به عنوان یک اندیشمند بزرگ در جهان اسلام، در بسیاری جهات به تولید و بسط اندیشه های شهری کمک کرده است که در این بین...

ثابت بن سنان صابی از جمله مورخانی است که به رغم آن که آثارشان در سده های بعدمورد استفاده قرار گرفته است، اما امروز، به علت در دسترس نبودن آن آثار ، شأن واهمیتشان چندان شناخته شده نیست . در این مقاله با نگاهی کوتاه به زندگانی ثابتبن سنان به معرفی دو اثر مهم وی، یعنی تاریخ کبیر و اخبار قرامطه پرداخته ایم و براینشان دادن اهمیت کتاب تاریخ او و اینکه چه مقدار از آن مطالب اکنون در اختیارماست، به میزا...

کشف­المجوب پس از کتاب شرحِ تعرّف، قدیم­ترین و در عینِ­حال نخستین اثر مستقل است که در تصوّف و عرفانِ اسلامی به زبانِ فارسی نگاشته شده است. این اثر به­رغمِ آن­که در حوزۀ مباحثِ عرفان اسلامی، کتابی به­شمار می­آید که شرح یا ترجمۀ آثارِ پیش از خود نیست اما در محتوا و مضمون، تأثیر­پذیر از منابعِ پیشین بوده است. هجویری در نگارش این کتاب، ضمنِ بهره­مندی از افکار و اندیشه­های مشایخِ متقدّم یا معاصر، به منابعِ موجود و...

در قرن پنجم هجری همزمان با اوج گرفتن مباحث عرفانی و به تبع آن رواج روزافزون تألیفات متعدد در حوزه عرفان اسلامی، ابوالقاسم قشیری با دقت نظر خاصی که در اندیشه های عرفانی داشت، اثری برجا گذاشت که از همان زمان تألیف جایگاه خود را به دست آورد و اندکی بعد به فارسی نیز ترجمه شد. نخستین بار حدود نیم قرن پیش ترجمه رساله قشیریه با انتساب به ابوعلی عثمانی، توسط فروزانفر تصحیح و چاپ شد. این اثر بخصوص با تو...