نقد کهن­الگویی از انواع نقد اسطوره­ای است که بیشتر بر نظریات یونگ در مورد ناخودآگاه جمعی و صور ازلی تأکید دارد. در نظر یونگ، کهن­الگوها، آن دسته از صور ازلی و نوعی هستند که در عمق ناخودآگاه جمعی انسان­ها به صورت بالقوّه وجود دارند. این صور کهن و اساطیری، می­توانند در هنر و ادبیّات به صورت نمادین تجلّی یابند. با توجّه به نمود چند نماد جهان­شمول در قصیدۀ «المواکب» جبران خلیل جبران، نگریستن به قصیدۀ م...

یاد و خاطره، موضوع محوری تفکّر شاعرانه حافظ است و به همین‏جهت حائز بیشترین اهمیت در نظام اندیشه اوست. حافظ شاعری متفکّر است؛ به این معنا که شعر او متوجّه به پاسخ به اساسی‏ترین پرسش‏های آدمیان یعنی پرسش از اساس هستی، هدف آفرینش جهان و انسان، معنای زندگی و... است. حافظ، سرّ آفرینش را عشق و دوستی می‏داند که در واقعه‏ای ازلی به آفرینش جهان و انسان منجر شده است. انسان در این میان واجد هستی عاشقانه / رند...

چکیده عارفان مسلمان سرچشمه‏های معرفت را در میثاق الست می‏جویند. مولانا بی‏تردید یکی از سرآمدان این ریشه‏یابی است. در این نوشته با طرح موضوع ریشه‏یابی معرفت در ماجرای الست و همانندی آن با نظریّه یادکرد(anamnesis) افلاطون، به شیوه تحلیلی، دیدگاه مولانا در مثنوی را بازکاویده‏ایم. بر بنیاد این دیدگاه کسانی که در ماجرای الست و پیش از تعیّن وجودی از معرفت اجمالی شهودی بهره‏ور شدند، هرچند در زندگی دنی...

نوشتارحاضر، از ویژگی های فلسفه و نسبت آن با علوم دیگر سخن می گوید و بر آن است که اولا فلسفه امام و پیشوای سایر دانش ها است و ثانیا فلسفهٴ الهی جهان بینی ویژه ای است که قضایای ممکن را ضروری و قضایای ضروری را به قضایای ازلی که اصلی ترین مبادی معرفتی اند و بدون آنها راهی به سوی حقیقت نیست منتهی می کند. این نوشتار نشان می دهد که فلسفه به لحاظ برخورداری از ثبات و کلیت و اطلاق، ترازوی حق و باطل و صدق...

بحث از مواد ثلاث («وجوب » (یا ضرورت)، «امکان » و «امتناع ») و گزاره های موجّه در منطق و فلسفۀ اسلامی از جایگاه خاصی برخوردار بوده است و فیلسوفان و منطقدانان مسلمان به تفصیل از احکام و اقسام آن بحث کرده اند. با این حال، به دلیل عدم بهره گیری از یک نظام معناشناختی منقح با پاره ای ابهامات معنایی در برخی اقسام گزاره های موجّه روبه روییم. در این مقاله پس از مروری کلی بر بحث موجهات در منطق و فلسفه اسلا...

این گفتار با عنوان «خاستگاه سخن از نگاه مولوی» با مقدمه‌ای در موضوع غیبی و وحیانی بودن خاستگاه سخن و اصالت کلام نفسی یا کلام الله ـ بر پایه‌ی اصول و مبانی کلام اشعری ـ و با تأکید بر ارزش و اعتبار ویژه‌ی سخن و جایگاه موجودات به عنوان کلمات خداوند در قلمرو هستی‌شناسی مولوی آغاز می‌شود و جایگاه ساحت ازلی و ابدی الهی را به عنوان سرچشمه‌ی اصیل و راستین و خالق و مالک سخن، همچنین گوینده و شنونده‌ی حقی...

عین القضات همدانی و یوهانس اکهارتوس از عرفای بزرگ مسلمان و مسیحی هستند که به دلیل افکار و اندیشه­های خود مورد سوءظن سنت دینی غالب زمانه قرار گرفته و بدعت گذار خوانده شدند. باور به قدمت زمانی عالم یکی از اتهامات مشترک آن دو است. نحوۀ طرح این اتهام و نیز روش هر یک در پاسخگویی بدین اتهام موضوع مقاله حاضر است و در نظر دارد ضمن توضیح چگونگی تقریر این اتهام علیه این دو، به بررسی تطبیقی پاسخ هایی که ع...

یکی از مسائل مهم در تاریخ تفکر بشر مخلوق یا نامخلوق بودن عالم هستی بوده است. فیلسوفان پیش از ارسطو، هر یک به نوعی قائل به ازلی و غیر مخلوق بودن عالم هستی بوده اند. ارسطو با قائل شدن به ازلیت مقوله های حرکت، زمان، و ماده را مؤلفه های اصلی عالم هستی دانسته است و حکم به ازلی و غیر مخلوق بودن جهان هستی می دهد. از این حیث است که خدای ارسطو درمقام علت فاعلی عالم هستی، فقط محرک عالم است و هستی بخش آن ...

مقایسه ی قلمروی شناخت عقل نظری و محدودیت های آن در سه بخش، صورت گرفته است. اول، ثابت و ازلی بودن یا مخلوق و مجعول بودن اصول و احکام عقلی که به نظر ملاصدرا، اصول عقلی فی نفسه ثابت و ازلی هستند، اما ازنظر دکارت، این اصول، مخلوق و تحت اراده ی خداوند هستند. دوم، محدودیت عقل در شناخت خداوند که ازنظر ملاصدرا، درک مفهومی عقلی و مابه ازائی از خداوند نمی توان داشت. وی راه حقیقی شناخت خداوند را شهود می د...

چکیده اراده از مهمترین صفاتی است که چگونگی اتصاف خداوند به آن همواره محل نزاع و اختلاف اندیشمندان مختلف بوده است. ریشه این اختلافات و نزاع ها به دو مسال? اساسی باز می گردد؛ یکی اینکه اراده از صفات کمالی است و ذات خداوند متعال به عنوان جامع هم? کمالات باید واجد چنین صفتی باشد. از سوی دیگر اراده صفتی است که در معنای کلی خود عامل تحقق و صدور افعال است و در انسان همراه با تصور و تصدیق و فعل و انفع...